Geschiedenis.nl

Maarten van Rossem begint zijn betoog met een paradox die de rode draad zal vormen voor zijn boek: "wij Nederlanders zijn erg tevreden met ons leven, maar we hebben het idee dat het niet goed gaat met ons land."

Van Rossem lijkt er niet erg op gebrand te zijn antwoord te geven op de vraag in de titel: wie zijn wij? De insteek van het boek lijkt  van politieke aard te zijn, zoals we dat gewend zijn van de auteur. Wie zijn wij? is een kritiek op de hedendaagse volkscultuur waarin we alleen hetzelfde kleuren als Oranje speelt en daar onze nationale identiteit aan verbinden. Nederlanders zijn trots als je aan hun land komt, maar kunnen eigenlijk geen antwoord geven op de vraag welke kenmerken de natie nu eigenlijk bindt.

Wie zijn wij? is Maarten van Rossem ten voeten uit. Je hoort hem de zinnen bijna voordragen, in het bekende trage tempo en ietwat monotoon. Zijn betoog is dan ook gevuld met cynische bijzinnen. Nu weer een sneer naar de voetballiefhebber, dan weer naar het huidige kabinet van VVD en CDA.
 Goed beschouwd is Wie zijn wij? een opsomming van statistieken. Met deze statistieken wil Van Rossem duidelijk maken dat, wanneer we de harde feiten bekijken, het huidige politieke klimaat van cultuurpessimisme volkomen onterecht is. Nederland is veilig, welvarend, en bovendien tevreden. Netto valt de immigratiestroom mee en bovendien blijkt nergens uit dat er sprake is van mislukte integratie. Daarnaast vertelt Van Rossem dat uit onderzoek blijkt dat groepen moslims – van zichzelf nogal een heterogene groep -  zich meer verbonden voelen met Nederland dan met andere groepen moslims.

Met name in dit laatste commentaar vinden we de kern van Van Rossems betoog. De man wordt nooit bij naam genoemd maar elke zinsnede is een reactie op de uitspraken van Geert Wilders en een kritiek op PVV-stemmers. 
We vinden deze laatste groep (volgens de statistieken in Wie zijn wij?) vooral in de periferie, waarmee Van Rossem de laagopgeleide, minder welvarende inwoner van de provincie lijkt te bedoelen. Dat het logisch is dat de volksmennerij van Wilders daar ingang  vindt, heeft dan ook te maken met het feit dat dit deel van de bevolking schrikbarend achterblijft bij de rest van Nederland.
Van Rossem noemt Wilders en de zijnen neo-nationalisten, die de kiezers liever bestoken “met cultuurpaniek over de veronderstelde ondergang van de westerse beschaving” dan hen duidelijk te maken dat wij in Nederland de zaken behoorlijk goed geregeld hebben in vergelijking met bijna de gehele rest van de wereld.

Uiteindelijk concludeert van Rossem dat het Nederland ontbreekt aan een eenduidige nationale identiteit. Het is juist de heterogeniteit van onze cultuur die – ook in historisch opzicht – in het oog springt. Dat begint al in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden waarin onze natie haar oorsprong vindt. In sneltreinvaart werkt Van Rossem een rijtje Nederlandse tijdvakken af, allen gekenmerkt door pluralisme en heterogeniteit: van Republiek via de Napoleontische tijd naar Thorbecke, naar de Schoolstrijd tot hij via de Verzuiling bij de huidige multiculturele samenleving aankomt. Na deze spoedcursus nationale geschiedenis wordt duidelijk dat we binnen Nederland geen duidelijke identiteit kunnen onderscheiden.

Moeten we dan buiten Nederland zoeken naar onze identiteit? Maar ook in het buitenland moeten we het vooral hebben van clichés. We zouden luidruchtig, hufterig en calvinistisch zijn en last hebben van een hang naar de fles. Terecht stelt Van Rossem dat dergelijke karakteriseringen weliswaar vermakelijk zijn, maar weinig wetenschappelijke grond bieden voor het vaststellen van een Nederlandse identiteit. Uiteindelijk komt het betoog tot de conclusie dat, alle critici van de speech van onze prinses ten spijt, Maxima gelijk had toen ze zei dat de Nederlander niet bestaat. Je hoeft maar van Noord-Holland naar Limburg te reizen om dat te ontdekken. 

Wie zijn wij? is verplichte kost voor elke fan van Maarten van Rossem – je kunt een lach vaak nauwelijks onderdrukken -, maar het voegt weinig toe aan de de historische literatuur over ons land. De boodschap van Van Rossem is ook niet verrassend. Het is een pamflet gericht tegen het huidige politieke klimaat van cultuurpessimisme. Paradoxaal genoeg sluit Van Rossem zelf ook cultuurpessimistisch af: het Nederland van nu is homogener dan dat het tijdens zijn eigen jeugd was. Dat heeft ons land voornamelijk te danken aan de ontzuiling van de decennia na de jaren ’50. En eigenlijk is met die ontzuiling alle ellende begonnen, want in de postmoderne samenleving zijn wij Nederlanders stuurloos, jaknikkers, buisverslaafd en willen we louter consumeren.

Wie zijn wij?
Maarten Van Rossem
64 pagina's

Van Rossem bij Radio 1 over Wie zijn wij?