Geschiedenis.nl

Over Zuid-Afrika valt veel te vertellen. Zeker over de relatie tussen Nederland en Zuid-Afrika. Bas Kromhout schreef het boek ‘Goede Hoop, 400 jaar Nederland en Zuid-Afrika’ dat bij een tv-serie hoorde die eerder is uitgezonden door het NTR. In het boek (2017) worden niet alleen toeristische trekpleisters behandeld, maar juist ook die plaatsen en zaken die geschiedenis hebben gemaakt. En dat zijn niet alleen de leuke dingen. Het boek laat goed zien wat de tegenstellingen zijn geweest en hoe het land zich door de geschiedenis heeft gevormd. Het boek is fraai geïllustreerd met kleurrijke foto’s en afbeeldingen. Deze laten zien hoe complex het land is. In groene kaders worden bepaalde zaken apart behandeld, zoals de taalstrijd, genocide en het ANC en de Nationale Partij. Een boek vol met wetenswaardigheden dat met een heel realistische kijk op de zaken en makkelijk leesbaar is geschreven. Waar ik stil van werd? Van de foto in het boek van het vrouwenmonument uit 1913. Ook van het verhaal dat erbij hoort. In het boek kun je het verhaal erop naslaan.

Foto rechts: Het Nationale Vrouwenmonument (Afrikaans: Nasionale Vrouemonument) in Bloemfontein, Zuid-Afrika is een monument ter herinnering aan de ontbering, die vrouwen en kinderen trof tijdens de Tweede Boerenoorlog. Ongeveer 27.000 vrouwen en kinderen van Afrikaner en Nederlandse afkomst stierven tijdens deze oorlog in Britse concentratiekampen. Bron: Wikipedia

Het is niet zo makkelijk om over de problemen die Zuid-Afrika heeft gekend te schrijven. Af en toe staan er wel artikelen in kranten over bijvoorbeeld de groep jonge Zuid-Afrikanen die boos zijn. Ze zijn boos, omdat onder andere de ongelijkheid uit de koloniale periode niet verdwijnt. Maar ook de ongelijkheid uit de apartheidstijd verdwijnt niet, volgens hen.
Om de huidige situatie van Zuid-Afrika te begrijpen kun je eerst in de geschiedenis van dat land duiken. De kolonisatie en de Apartheid is nog steeds ‘part of the history’ van Zuid-Afrika en deel van de identiteiten die Zuid-Afrika nu heeft.
Er zijn daar in het verleden heel wat veldslagen geweest. Het ging toen onder andere om de macht, onderdrukking van inheemse volken, de strijd om de welvaart voor de één en onderwerping van de anderen. Verzet. Blanke, nie-blanke, stemrecht, geen stemrecht. Het hele proces van de ontwikkeling naar een democratisch Zuid-Afrika met gelijke rechten voor zowel blanken als niet-blanken heeft honderden jaren geduurd.

Op Kaap De Goede Hoop kwamen eind vijftiende eeuw en begin zestiende eeuw heel af en toe Europeanen. In 1595 kwam Jan de Molenaar als eerste Nederlander aan op de Kaap. Op 25 maart 1647 vond er een scheepsramp plaats. Het VOC-schip Nieuwe Haerlem leed er schipbreuk. Eén van de bergers was Johan Antonius van Riebeeck. Hij ging weer terug naar de Republiek. Als commandeur kwam hij op de Kaap terug met een expeditie. En hij stichtte rond 1652 de plek die naderhand Kaapstad werd genoemd.

In het jaar 2015 zei president Jacob Zuma dat de problemen van de zwarte bevolking in Zuid-Afrika zijn begonnen met de komst van de Nederlander. Dat is een confronterende uitspraak. Maar er liggen wel degelijk feiten aan ten grondslag. Het team van Van Riebeeck moest VOC-schepen van onder andere voedsel en hout voorzien. Daarom waren er landbouwgronden en bossen nodig. Deze werden door hen ingenomen en de lokale bevolking, de KhoiKhoi, was daar natuurlijk niet echt blij mee. Het kwam dan ook tot oorlogen.

Aanvankelijk wilden de Nederlanders de Kaap niet koloniseren. Het beheer van een kolonie was immers een dure aangelegenheid. Daarvoor had je wel een grote zak met geld voor nodig. Maar er kwam een fort, ter verdediging tegen onder andere de KhoiKhoi. Er kwamen ook Nederlandse meisjes naar het gebied. En langzaam aan breidde de ‘kolonie’ zich uit.
Aan het eind van de zeventiende eeuw woonden er circa zeventienhonderd blanken op de Kaap. Een aantal daarvan vestigde zich verder in het achterland. Ook daar liepen ze tegen de oorspronkelijke bevolking aan.
De Nederlanders veroverden veel land. Er was ook een arbeiderstekort. In totaal werden 63.000 mensen als slaven naar de Kaap gebracht. Pas in 1808 werd de slavenhandel beëindigd. In 1814 nam Groot-Brittannië het bestuur van de Kaap over. Groot-Brittannië schafte de slavernij vrij snel af (1833). De Britten vonden er wel goud- en diamantmijnen.

Er kwam zo langzamerhand een steeds strenger wettelijk systeem van rassensegregatie in plaats van rassenintegratie. Daarmee kon men de zwarte Zuid-Afrikanen gebruiken als goedkope arbeiders. Ze werden flink uitgebuit. Met dit systeem werd de basis gevormd voor de invoering van het apartheidsregime medio twintigste eeuw.

Dominee Jan Buskes was één van de eerste Nederlanders die zich uitspraken tegen de Apartheid. Hij schreef in 1955 het boek ‘Zuid-Afrika’s apartheidsbeleid: onaanvaardbaar.’ Samen met anderen richtte hij het Comité Zuid-Afrika (CZA) op. Deze stichting probeerde het Nederlandse beleid inzake Zuid-Afrika te beïnvloeden.

Eind jaren zeventig van de vorige eeuw liet de anti-Apartheidsbeweging zich meer zien. Zuid-Afrikaanse studenten in Nederland en Nederlandse burgers deden mee. Dat had onder meer te maken met de ervaringen die Nederlanders hebben gehad onder het juk van de nazi’s tijdens WO II.

Naast de anti-Apartheidsbeweging Nederland (AABN) was er het Komité Zuidelijk Afrika en de werkgroep Kairos. Voor hen was het ANC de meest belangrijke verzetsorganisatie in Zuid-Afrika. De genoemde groepen ondersteunden het ANC. Er kwamen nog veel meer anti-Apartheidsgroepen op. Door hun acties beïnvloedden ze burgers: steeds meer mensen kregen een weerzin tegen rassenscheiding in Zuid-Afrika. Maar er was ook nog steeds een minderheid die het blanke regime in Pretoria bleef steunen.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw hadden Den Haag en Pretoria een intensieve relatie met elkaar met wederzijdse vriendschapsbezoeken, het Cultureel Akkoord en een bezoek van Prins Bernhard in 1954. In Nederland veranderde de opinie in 1960, na het geweld in Sharpeville. Daar werd door de politie geschoten op zwarte demonstranten. Zeker twintigduizend inwoners deden toen mee aan een demonstratie tegen de pasjeswetten. Hun bewegingsvrijheid werd door de pasjeswetten aangetast, volgens hen. Er vielen toen 69 doden en veel mensen raakten gewond. Het leidde tot verontwaardiging bij veel mensen. Andere westerse landen werden ook kritischer. Er waren tijdens de anti-Apartheidsbeweging posters in omloop die er niet om logen. Zoals ‘Pers geen Zuid-Afrikaan uit’ en de beroemde gele posters met een bloedende schelp van Shell.

Eet geen Outspan sinaasappelen, pers geen Zuid-Afrikaan uit! Affiche uit 1972
Bron: Geheugen van Nederland

Het is niet zo dat het ANC altijd geweldloos is geweest. Er was een militaire vleugel. Men vond toen dat geweldloos verzet niet zinvol was. Ze werden telkens weer neergemaaid. Ze pleegde ‘s nachts aanslagen op eigendommen van de overheid. Ze wilde de zwarte bevolking van Zuid-Afrika ertoe zetten tegenstand te bieden in een eventuele revolutie. Deze militaire tak van het ANC heette ‘Speer van de natie.’

De ‘Defiance Campaign’ (geweldloos) zorgde voor meer ANC-leden van verschillende stammen. ANC ging ook samenwerken met blanken die zich tegen Apartheid verzetten. In 1961 werd het ANC verboden. Nelson Mandela was toen het symbool van verzet tegen de Apartheid en werd verbannen naar Robbeneiland. Tijdens zijn gevangenschap leerde hij over de geschiedenis van de Afrikaners en hun taal. Zo kon hij hen beter begrijpen en beter met hen communiceren. President Frederik de Klerk verzocht uiteindelijk om Mandela’s vrijlating. In 1990 kwam hij vrij en in 1994 volgde hij De Klerk op als president. Mandela is is in 2013 overleden.

Zuid-Afrika is nog steeds een land met verschillende bevolkingsgroepen. Het heeft elf officiële talen. Het land is nu een parlementaire republiek. Niet dat alles nu vlekkeloos verloopt, want zoals u in het begin van dit artikel heeft gelezen, is er een groep jonge Zuid-Afrikanen boos omdat de ongelijkheid uit zowel de koloniale periode als de apartheidstijd nog niet verdwenen is.

Onlangs is het tweede deel van de autobiografie van Nelson Mandela in de boekhandel gekomen. Het gaat vooral over de presidentiële jaren van Mandela. Zelf kon hij de autobiografie niet afmaken. Het boek is voltooid door de Zuid-Afrikaanse schrijver Mandla Langa. Dit tweede deel is het vervolg op ‘De lange weg naar de vrijheid.’ Het nieuwe boek is getiteld: ‘De presidentiële jaren, Bij de vrijheid begint het pas.’

Vanaf september 2017 is er ook in De Nieuwe Kerk in Amsterdam een tentoonstelling. Naast Gandhi en King staat Nelson Mandela centraal. De tentoonstelling draagt de titel ‘We have a dream – Gandhi, King, Mandela’ en is in genoemde kerk te zien tot 4 februari 2018.

Bronnen:
‘Goede Hoop, 400 jaar Nederland en Zuid-Afrika’
Bas Kromhout. Walburg Pers, 2017.
ISBN 9789462491809

‘Nelson Mandela, Zijn leven’
Fatima Meer. Uitgeverij M & P bv, Weert, 1990.

‘Geschiedenis na 1945’
J.L. Heldring/H. Renner/R.B. Soetendorp
Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen, 1985.

‘Wie voor Zwarte Piet is, heeft Mandela niet begrepen’
Caroline van Keeken, Trouw 24-10-2017

‘Witte liberalen worstelen met koloniaal verleden’
Niels Posthuma (Johannesburg), Trouw 03-06-2017