Geschiedenis.nl

Henk Slechte plaatst de oprichting van de Schiedamse afdeling van de SDAP in het brede kader van de sociale bewegingen aan het begin van de twintigste eeuw. Al eerder was dit voor Han van der Horst het onderwerp van zijn doctoraalscriptie ‘Geen Ideaalmenschen’ die door het Fonds Historische Publicaties Schiedam in boekvorm is uitgegeven. Henk Slechte gaat hierop dieper in en beschrijft hoe radicaal Schiedam zich in die periode richtte op de grote socialistische beweging. Ingrid van der Vlis voegde hieraan een beknopte studie toe naar de invoering van het algemeen kiesrecht en actief kiesrecht voor vrouwen. ‘Vrouwen of arbeiders?' , schrijft zij in haar inleiding. ‘Dat was een van de belangrijkste vragen in de kiesrechtstrijd die honderd jaar geleden werd uitgevochten. Kiesrechtverruiming was voor meer dan één partij een aantrekkelijk gegeven. In Schiedam lieten beide kampen van zich horen. Samenwerking lag voor de hand, vaker echter vlogen de kemphanen elkaar in de haren’.

Waar wij het nu over de invoering van het actief vrouwenkiesrecht hebben, worden vooral de namen genoemd van de grote voorvechtster van het kiesrecht, waarvan Aletta Jacobs nog het meest tot de verbeelding spreekt. Zij prijkt oook op de omslag van het Historisch Jaarboek temidden van haar medestandsters.

Zo eenduidig was het echter niet. Met name vanuit proletarische kring werd met argwaan gekeken naar de ‘dames’ die een goede schoolopleiding hadden genoten en maatschappelijk tot de hogere kringen konden worden gerekend. De illustraties maken dit ook duidelijk. De jaarvergadering van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht werden gehouden in het Amsterdamse hotel Krasnapolsky, nu niet de plaats waar de gewone werkmansvrouw ooit zou komen. Een andere foto uit het geïllustreerde tijdschrift Het Leven toont een demonstratie van de dames op het Binnenhof in Den Haag. Goedgekleed mochten de vrouwen in groepjes van vijfentwintig over het plein defileren om de regerende mannen die al te zeer aan het schrikken te maken.

Ook in Schiedam heerste scepsis. Ingrid van der Vlis: ‘Als deze bourgeoisvrouwen strijden voor hun eigen kiesrecht, dan gaat de inspraak van het volk er op achteruit’, was de mening. De Schiedamse socialisten achtten het onmogelijk dat de belangen van arbeidsters en dames samengaan.’ Het socialistische weekblad De Moker schreef ook smalend over ‘dameskiesrecht’, want voor het blad was het duidelijk: ‘Er is geen winst mogelijk ‘zoolang uw beweging feministisch blijft en los staat van den maatschappelijken klassenstrijd’. De relatief positieve toon was verdwenen toen socialisten en feministen de strijd aan moesten gaan wie als eerste kiesrechtverruiming wist te bewerkstelligen. Hoewel Piet de Bruin voor de Schiedamse SDAP sinds 1907 in de gemeenteraad zat, was de algemene opinie dat vrouwenkiesrecht zeker in het begin tot nadeel van de socialisten zou zijn. Er werden meer stemmende katholieke en conservatieve vrouwen verwacht dan ‘rebelse’ socialistische vrouwen’. Met haar studie geeft Ingrid van der Vlis een helder beeld over de tegenstellingen tussen vrijzinnig democratisch en radicaal socialistisch denken in het begin van de twintigste eeuw.

Hans van der Sloot en Han van der Horst geven elk voor zich een beeld van de turbulente provojaren, de krakersbeweging en de kabouterbeweging in Schiedam. Hans van der Sloot doet dit aan de hand van een schets van het leven van de vrijgevochten beeldend kunstenaar, dichter en maatschappijhervormer Hein de Koster. Een opmerkelijke figuur in de jaren 1960 die een bescheiden oeuvre heeft nagelaten, maar wiens rol in de culturele ontwikkeling van Schiedam niet onaanzienlijk is geweest. Han van der Horst verbindt hieraan op zijn eigen wijze zijn herinneringen aan de ludieke kabouterbewegingen en de grote verwachtingen die hij en zijn tijdgenoten hadden van de pas verworven vrijheden en hoopvolle toekomstperspectieven die, zo concludeert hij met enige, spijt geen van alle zijn uitgekomen.

De sociale strijd had ook een ander gevolg. Om de socialistische revolutie te voorkomen (die voor een omwenteling in Rusland had gezorgd en Duitsland en Engeland bedreigde) richtten verschillende steden in Nederland een militair georiënteerde burgerwacht op. Ook Schiedam behoorde daartoe en schiep zich een eigen legertje van enkele tientallen mannen. Erik Visscher beschrijft hoe de wereldreiziger en diplomaat Philips Visser, een beroemdheid in zijn tijd, hierin het voortouw nam.

Ook de actualiteit ontbreekt niet in het Historisch Jaarboek. Peter de Lange neemt hierin met organisator en inspirator van het eerste uur Edwin Spek de betekenis door van het Suikerzoet Filmfestival dat dit jaar alweer z’n vijftiende editie viert.

Jan van Bergen en Henegouwen tenslotte besteedt aandacht aan de Reve Revue als literair evenement en als onderdeel van een groeiende Schiedamse traditie.

Het Historisch Jaarboek Schiedam 2018 is met ruim honderdvijftig fraai geïllustreerde pagina’s voor € 25,-- te koop in de Schiedamse boekhandel, het gemeentearchief en het Stedelijk Museum. Het boek is uitgegeven door de dr.K. Heeringa Stichting.