Het Vredesjaar 1609

HET VREDESJAAR 1609

Geplaatst op 24 juli 2009 door Haags Historisch Museum

In 2009 is het 400 jaar geleden dat de Republiek der Verenigde Nederlanden en de Spaanse koning het Twaalfjarig Bestand sloten.

_{Anoniem. De Hofvijver vanaf het Doelenterrein, 1553. Collectie Haags Historisch Museum}

Er werd afgesproken om twaalf jaar lang niet te vechten. Het bestand vormde een rustpauze na veertig jaar opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse landsheer. De totstandkoming had veel voeten in de aarde. Moegestreden onderhandelden de partijen vanaf 1608 o.a. op het Binnenhof in Den Haag over vrede. Het werd een staakt-het-vuren dat pas een jaar later gesloten werd in Antwerpen.

Het Haags Historisch Museum presenteert in het najaar in de tentoonstelling Het Vredesjaar 1609, het verhaal van de totstandkoming van dit Bestand en de gevolgen er van. De tentoonstelling loopt van 16 september 2009 t/m 10 januari 2010. De vaak moeizame onderhandelingen tussen de internationale gezanten in Den Haag komen aan bod maar ook de onrust en ruzies gedurende het Bestand.

Het tijdelijke einde van de strijd in 1609 luidt het begin van de Gouden Eeuw in. Tot groot genoegen van vooral de Hollandse kooplieden die nu weer vrij handel konden bedrijven. De steden maakten na 1609 een enorme economische groei door. Tegelijkertijd zorgt het ontbreken van een gemeenschappelijke vijand voor veel interne onrust en politiek gekonkel. Het verhaal van Maurits en Van Oldenbarnevelt is hiervan het bekendste. In de tentoonstelling worden de vele Spaanse en Nederlandse hoofdrolspelers belicht waarbij bijzondere aandacht aan Hugo de Groot wordt geschonken. De tentoonstelling eindigt met het beëindigen van het Bestand en de hervatting van de strijd tussen de Republiek, Spanje en de Zuidelijke Nederlanden.
Mare Liberum-manifestatie in Den Haag van 21 september t/m 11 december 2009

Deze tentoonstelling, Het Vredesjaar 1609, vormt in Den Haag één van de hoofdbestanddelen van de Mare Liberum-manifestatie, die stilstaat bij de eveneens vierhonderdjarige viering van dit internationaal zeer invloedrijke geschrift van Hugo de Groot. Zijn Mare Liberum, over de vrije zee, wordt gezien als een van de eerste bouwstenen van het internationaal recht. Voor Den Haag heeft deze viering daarom speciale betekenis. Den Haag is de internationale stad van vrede en recht door de aanwezigheid van belangrijke instituten, zoals het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties in het Vredespaleis.

Haags Historisch Museum: 16 september 2009 t/m 10 januari 2010
www.haagshistorischmuseum.nl

Bericht geplaatst in: artikel, nieuwtje

Filips II

Filips II (Valladolid, 21 mei 1527 - Madrid, 13 september 1598) was koning van Spanje, Napels, Sicilië en (als Filips I) Portugal en Heer der Nederlanden. Hij speelde een hoofdrol in de koloniale expansie en exploitatie van het Spaanse Rijk, in de strijd tegen de islamitische Ottomanen en in de Europese godsdiensttwisten, waartoe de Nederlandse Opstand gerekend kan worden. Samen met zijn tweede echtgenote Maria I van Engeland was hij, tot haar dood, gedurende vier jaar ook koning van Engeland, in de hoop een katholieke troonopvolger te kunnen verwekken die zou heersen over de Nederlanden en over Engeland. Filips II was de enige zoon van keizer Karel V (als koning van Spanje Karel I) bij zijn wettige echtgenote Isabella van Portugal. Vanaf 1539 trad hij in Spanje op als regent voor zijn vader, die vrijwel voortdurend op reis was in zijn uitgestrekte rijk. Hij verkreeg de Spaanse troon nadat zijn vader in 1556 was afgetreden. Het jaar daarvoor was hij zijn vader in de Nederlanden al opgevolgd. Anders dan zijn in Gent geboren vader was hij een Spanjaard, die geen persoonlijke band had met de Nederlanden. Behalve uit Spanje bestond het Spaanse rijk toen ook uit delen van Frankrijk en Italië en overzeese koloniën. Na de dood van Karel V in 1558 splitsten de Duitse en Oostenrijkse gebieden zich af en vielen toe aan zijn oom, Ferdinand I van het Heilige Roomse Rijk, die de Duitse tak van het Habsburgse Huis voortzette, maar Filips II vond dit niet erg. De overzeese koloniën waren veel lucratiever en de Duitse Habsburgers hadden Spanje al meerdere malen in een oorlog betrokken. Bovendien waren de afgesplitste gebieden zo onstabiel dat ze zijn machtspositie meer kwaad dan goed deden. Tijdens vrijwel zijn hele bewind was Frankrijk aan godsdiensttwisten ten prooi (de Hugenotenoorlogen), terwijl Spanje en Portugal grote inkomsten hadden uit hun koloniën, waarmee het beste Europese leger van die tijd op de been kon worden gehouden. Filips II kon dus de machtigste man van Europa worden, zoals zijn vader Karel V ook was geweest. Filips II trouwde in 1543 met prinses Maria van Portugal. Zij kregen in 1545 een zoon, Don Carlos van Spanje (1545–1568). Maria overleed vier dagen na de geboorte. Filips II probeerde zijn macht verder uit te breiden door in 1554 te trouwen met de katholieke Engelse koningin Maria Tudor. Die stierf echter kinderloos in 1558, enkele jaren nadat Filips II koning van Spanje was geworden. Na haar dood probeerde Filips haar jongere halfzuster, de jonge protestantse koningin Elizabeth I te trouwen. Om een aantal redenen ging dit niet door (zoals trouwens alle volgende huwelijksaanzoeken aan Elizabeth). Filips II geloofde dat zijn zoon Karel van Asturië erachter zat. Deze Karel, Filips' beoogde Spaans-Portugese opvolger, vertoonde tekenen van waanzin en razernij. De jonge prins kon het niet verkroppen dat zijn vader hem niet had benoemd tot heerser over de Nederlanden en trachtte zijn vader daarop te vermoorden. In 1568 wou hij wegvluchten uit Spanje, maar werd echter opgesloten door zijn vader. In hetzelfde jaar stierf hij op mysterieuze wijze. Boze geruchten dat hij zou zijn vermoord door zijn vader zijn nooit bewezen. In 1559 sloot Spanje na een reeks van 11 Italiaanse oorlogen sinds 1494 het Verdrag van Cateau-Cambrésis met Frankrijk, waarmee het aanzienlijke invloed in Italië behield, wat overigens niet het definitieve einde was van Spaanse inmenging in Frankrijk. Het gevolg van het einde aan deze pure machtsstrijd was, dat beide landen nu de handen vrijkregen om godsdiensttwisten uit te vechten. Als onderdeel van het vredesverdrag huwde Filips II met de 14-jarige dochter van de Franse koning Hendrik II, Elisabeth van Valois. Deze Elisabeth was eerder beloofd geweest aan zijn toen 14-jarige zoon Don Carlos. Bij Elisabeth kreeg hij twee dochters, maar geen zonen. Zij stierf na een aantal miskramen in 1568. In 1570 huwde hij zijn vierde vrouw, zijn 22 jaar jongere nichtje Anna van Oostenrijk (1549-1580), dochter van Maximiliaan II, die ook al beloofd geweest aan Don Carlos, tot diens dood. Pas in 1578 kreeg Filips een zoon, Filips III, die hem uiteindelijk kon opvolgen. Geloof als motivatie voor zijn beleid Filips II was geheel overtuigd van de goddelijke oorsprong en voorzienigheid inzake het koningschap. Zijn politiek had deswege twee hoofddoelstellingen: het verdedigen van de katholieke kerk en rechtvaardig handelen. Vooral zijn obsessie met het handelen conform zijn principes zorgde ervoor dat hij voortdurend twijfelde bij het nemen van beslissingen. Hij viel aldus ten prooi aan zijn raadgevers, die een belangrijke invloed op zijn beleid uitoefenden. Zijn angst om niet in overeenstemming te handelen met zijn verantwoording ten opzichte van God, maakte dat hij iedere kwestie haarfijn bestudeerde. Dit werkte op zich weer veel vertraging in de hand. Filips II zag zichzelf als de leider van de contrareformatie, een beweging binnen de Rooms-katholieke Kerk als reactie op het groeiende protestantisme in Europa. Zijn toewijding aan de katholieke kerk en de groeiende rijkdom uit de koloniën maakten Filips II steeds meer gericht op koloniale expansie, die nodig was om zijn inmenging in allerlei Europese godsdienstoorlogen te bekostigen. Voor Filips II bestond er geen verschil tussen de belangen van de katholieke kerk en die van Spanje. Omdat Spanje zich het beste leger in Europa kon veroorloven en een stabiele, machtige regering had, breidde de macht van Spanje zich in zijn beginjaren steeds verder uit. Oorlog met het Ottomaanse Rijk Niet alleen het katholieke Spaanse rijk, maar ook het islamitische Ottomaanse Rijk was toen op het hoogtepunt van zijn macht. In 1558 hadden de Ottomanen de Balearen veroverd en geplunderd, en deden zelfs aanvallen op de Spaanse kust. De zuidkust van de Middellandse Zee en de Balkan waren in de decennia daarvoor al grotendeels veroverd; vooral de Balkan kon nu worden gezien als springplank naar Italië. Na de verovering in 1570 van Cyprus door de Ottomanen kreeg paus Pius V het eindelijk voor elkaar dat een 'Heilige Liga' zich effectief teweer zou stellen, waarbij Filips II zich opwierp als verdediger van het christelijke Europa tegen de Islam. De vloot van Spanje en een aantal Zuideuropese bondgenoten bracht de Ottomanen in een van de grootste zeeslagen uit de geschiedenis bij Lepanto aan de westkust van Griekenland in 1571 een zware nederlaag toe. Deze werd evenwel niet volledig uitgebuit, omdat de Liga vrij snel weer uit elkaar viel. Nederlandse Opstand Nadat de Beeldenstorm in 1566 in de Nederlanden had gewoed, stuurde Filips II de hertog van Alva om orde op zaken te stellen. Tegen het keiharde optreden van Alva brak al snel groot protest uit; zelfs de toenmalige landvoogdes Margaretha van Parma trad af, waarna Alva zelf maar tot landvoogd werd benoemd. De combinatie van militaire en godsdienstige repressie en verhoogde belastingdruk om de kosten voor deze operaties op te brengen verscherpte de tegenstellingen alleen maar, zodat vanaf 1568 de Nederlandse Opstand, die zou uitlopen op de Tachtigjarige Oorlog, een feit was. In 1573 werd Alva alweer ontslag verleend, om gezondheidsredenen. De strijd in de Nederlanden, de toenemende spanningen tussen Engeland en Spanje en de continue dreiging van invasies van de moslims vormden een forse aanslag op de staatskas. De komende tientallen jaren zou Spanje enkele malen bankroet worden verklaard. In 1576 leidde achterstalligheid van betaling van soldij aan zijn soldaten tot een rampzalige plundering van Antwerpen, die bekend geworden is als de Spaanse furie. De anti-Spaanse sentimenten werden hierdoor aanzienlijk versterkt. Willem van Oranje kon hierdoor in november van dat jaar een groot politiek succes boeken, de Pacificatie van Gent, die zijn ideaal van bestuurlijke eenheid van de Nederlanden op basis van godsdienstvrijheid dichterbij bracht. Deze eenheid was overigens slechts tijdelijk. Drie jaar later vielen de noordelijke en zuidelijke Nederlanden uiteen in de protestantse Unie van Utrecht en de katholieke Unie van Atrecht. De Opstand had echter wel vaste politieke vorm gekregen, die in 1581 leidde tot het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee de noordelijke Staten-Generaal in 1581 Filips II verlaten (vervallen) verklaarde van zijn macht. In 1578 stuurde Filips Alexander Farnese, de latere hertog van Parma, als landvoogd aan. Deze bleek een bekwaam veldheer te zijn die een lange reeks militaire successen tegen de noordelijke Nederlanden boekte. Bovendien werd Willem van Oranje, de inspirator van de Opstand op wiens hoofd Filips een prijs had gesteld, in 1584 vermoord. Daarna zochten de opstandelingen uit arren moede aansluiting bij Engeland en gingen zelfs zover dat zij koningin Elizabeth de soevereiniteit over de noordelijke Nederlanden aanboden. Die schrok daarvoor terug, maar stuurde in 1587 wel de graaf van Leicester om de leiding te nemen. Dit was echter geen succes. Annexatie van Portugal Standbeeld van Filips II in Madrid (F. Castro, 1753).Rond 1580 erfde Spanje Portugal doordat de koninklijke familie van Portugal uitstierf. Filips' moeder was een Portugese prinses en Filips benoemde zichzelf tot koning van Portugal. Dit werd in eerste instantie door de Portugese bevolking niet geaccepteerd, waardoor een invasie en bezetting nodig waren, waarvoor hij de inmiddels uit de Nederlanden teruggeroepen Alva goed kon gebruiken. Portugal zou 60 jaar deel uitmaken van het Spaanse rijk. De bezetting van Portugal leverde nieuwe koloniën en rijkdommen op, maar door de invasie van Portugal had Filips II zijn greep op de opstand in de Nederlanden even moeten verminderen. De opstandelingen maakten hiervan handig gebruik en in 1581 verklaarden de Noordelijke Nederlanden zich onafhankelijk van Spanje. De oorlog en de financiële problemen begonnen inmiddels hun tol te eisen; het Spaanse leger was over zijn hoogtepunt heen. Behalve de militaire problemen speelden hierbij ook…

Geschiedenis.nl

HET VREDESJAAR 1609

Landen

In dossier

Filips II

1609