Geschiedenis.nl

_{Afbeelding: Alexander jaagt op een wild zwijn, camee, sardonyx, Italië, 1ste eeuw na Christus; afmeting: 2 x 2,2 cm. Collectie Staatsmuseum de Hermitage}

Veel betekent niet per se beter. Dat bewijst de tentoonstelling De onsterfelijke Alexander de Grote die van september 2010 tot maart 2011 te zien is in het Hermitage in Amsterdam. Op compacte wijze geeft het museum een beeld van het leven en de leefwereld van Alexander de Grote. Voor iedereen die geïnteresseerd is in de Grieks-Macedonische koning, maar niet een hele dag in het museum wil hangen. 

 

Alexander de Grote (356 – 323 v.Chr.) dankt zijn naam aan het omvangrijke gebied dat hij tijdens zijn leven wist te veroveren. Wie het hele rijk in één oogopslag zou willen zien, moet maar liefst vierduizend kilometer kunnen bestrijken. Het gebied van de Zwarte Zee tot de Indische oceaan, van India tot de Egyptische stad Alexandrië werd binnen elf jaar veroverd door de heldhaftige maar ook brute zoon en opvolger van koning Philippos II van Macedonië. 

 

De Onsterfelijke (de titel van de tentoonstelling) doet in vier etappes verslag van het grootste rijk van de klassieke oudheid en zijn leider. Achtereenvolgens de mythe, de werkelijkheid, zijn reis en zijn erfenis. Hoewel de tentoonstelling de historische figuur Alexander centraal stelt, is er vooral aandacht voor de leefwereld van de vierde eeuw voor Christus en de verspreiding van het hellenisme.

In plaats van plotseling 2400 jaar teruggeworpen te worden in de tijd, krijgen bezoekers in het eerste deel ‘de mythe’ een beeld geschetst van de manier waarop in de Nieuwe Tijd is omgegaan met de legende van de oude koning. 

Door zes opvallende reliëfs uit de 18e eeuw, gemaakt door de houtsnijder Antoine Marie Melotte (1722 – 1795), krijgen we het beeld van een redelijke Alexander. Op één van de panelen wordt zichtbaar hoe hij de Perzische vorstinnen weliswaar aan zich onderwerpt, maar hen tegelijkertijd met respect, zelfs koninklijk behandelt. 

 

Dat is kenmerkend voor de Nieuwetijdse Alexander die op prachtige schilderijen, etsen en gravures uit de vijftiende tot achttiende eeuw vooral als overwinnaar wordt geportretteerd. Middeleeuwse monniken vonden de geschiedenis van Alexander vaak beantwoorden aan de idealen van de feodale hiërarchie. Met name zijn kuisheid, zelfbeheersing en grootmoedigheid werden daarom beklemtoond.   

Maar de middeleeuwse monniken twijfelden ook aan de goedheid van de koning, want Alexander was eveneens ongelovig en een exponent van de aardse ijdelheid. Dat blijkt zeker wanneer duidelijk wordt dat Alexander in de herfst van 328 v.Chr. zijn officier Kleitos ombrengt. In een dronken bui steekt hij zijn vriend, die eerder zijn leven redde, neer met een lans. 

In ‘de werkelijkheid’ komen Alexanders helden Achilles en Herakles aan bod. Er is eveneens aandacht voor Alexanders opvoeding door de befaamde filosoof Aristoteles. Hoewel er een aantal zeer interessante anekdotes te vertellen zijn over dit deel van Alexanders´ leven, wordt duidelijk dat het de Hermitage er vooral aan gelegen is om de grote lijnen van de geschiedenis weer te geven. De leuke weetjes zoals het feit dat Alexander een veldheer was die altijd voor zijn leger uit liep of hoe hij zijn paard Boukefalos temde, blijven wat achter in het streven om zowel over de persoon Alexander, de export van het hellenisme, de reizen als de ontmoeting tussen westerse en oosterse culturen weer te geven. 

_{Afbeelding rechts: ‘Gonzaga-camee’, 3de eeuw v.Chr. Drielagig sardonyx, 15,7 x 11,8 cm, State Hermitage Museum, St Petersburg}

 

Aan de hand van een grote interactieve kaart en een zeer veelzijdige collectie van sieraden, beelden, munten en aardewerk wordt duidelijk wat de export van het hellenisme inhoudt. Een opvallend en kleurrijk voorwerp uit de collectie is de Gonzaga-camee uit de derde eeuw voor Christus. Wie op de camee afloopt begrijpt meteen de enorme aantrekkingskracht van de siersteen in reliëf. Het zeldzame portret van vermoedelijk het Egyptische koningspaar Ptolemaios II en Arsinoë II maakt de bezoeker duidelijk dat De onsterfelijke niet zomaar een tentoonstelling is, maar uit zeer kostbare en zeldzame voorwerpen bestaat.  

 

In 'zijn reis' en 'zijn erfenis' wordt werkelijk duidelijk hoe groot Alexander was. Hij reisde tot in het oosten van Afghanistan en legde in zijn hele leven zo’n 25.000 kilometer af. In verschillende kunstobjecten komt naar voren hoe de Griekse kunst werd vermengd met Perzische en zelfs Indische kunst. Dat levert prachtige ontmoetingen tussen oost en west op. 

Daarnaast wordt duidelijk hoe de kunst zich in die tijd ontwikkelde en nieuwe thema’s worden aangesneden. Een aantal terracottabeeldjes van mismaakten, mime-spelers en alledaagsere taferelen geven blijk van een bloeiend cultureel leven. 

 

De tentoonstelling De onsterfelijke Alexander de Grote lijkt soms wat veel te willen en daardoor de focus op Alexander te verliezen. Desalniettemin geeft het een representatief beeld van de laatste eeuwen voor Christus. Enerzijds laten de Romeinse kopieën en schilderijen uit de Nieuwe Tijd zien hoe er door de eeuwen heen over Alexander is gedacht. Anderzijds geeft veel oorspronkelijke kunst een beeld van hoe er in zijn eigen tijd over hem werd gedacht. Daarmee geeft de tentoonstelling met name een beeld van de veranderende perspectieven op Alexander. Er wordt een ontwikkeling getoond in plaats van een gebeurtenis en dat maakt deze expositie historisch interessant.  

 

Tenslotte is een groot pluspunt  dat je niet vijf uur lang de concentratie op hoeft te brengen om door het museum te schuifelen. In ongeveer twee uur kun je alles aandachtig hebben bekeken. Daarmee onderscheidt deze tentoonstelling zich: de kracht zit hem niet in de veelheid maar juist in de representatie van het enkele.  

De onsterfelijke Alexander de Grote
Van 18 09 2010 tot 18 03 2011
Hermitage
Amstel 51 Amsterdam