Geschiedenis.nl

De Perzische oorlogen van de vijfde eeuw VC

In het land dat we nu Iran noemen, staat de bakermat van talloze volkeren: Perzen en Meden, Arische stammen die het land hun naam gaven (land van de Ariërs), en de Scythen.
Achaemenes richtte rond 700 v. Chr. dynastie van de Achaemeniden op, de eerste lijn van Perzische heersers. Cyrus II de Grote verenigde de verdeelde koninkrijken rond 559 voor Christus.

Cyrus, nu de sjah van een verenigd Perzisch koninkrijk, bracht Meden en Perzen samen en nog meer veroveringen volgden spoedig. Huwelijkspolitiek stond centraal, vrouwen speelden een grote rol in de Perzische politiek. Dat was voor de Grieken reden om hen verwijfd te noemen. De koning was vooral de leider van een coalitie. Cyrus veroverde West-Azië en verplaatste daarna zijn manschappen naar Centraal-Azië. Tot slot marcheerden Cyrus’ troepen triomfantelijk door de oude stad Babylon. Na deze overwinning kreeg hij naam als welwillende veroveraar. In een handvest beloofde de koning om Babylon niet te terroriseren of zijn instellingen en cultuur te vernietigen. Cyrus werd gedood tijdens een veldslag tegen de Scythen.

De zoon van Cyrus, Egypte toe aan het Perzische Rijk. Het imperium bereikte echter zijn grootste omvang onder Darius I. Hij had met veel moeite de opstanden bedwongen na de dood van Cyrus en zijn gezag gevestigd. Darius I leidde zijn legers in de vallei van de rivier de Indus en in Europa. Hij verdeelde het rijk in 20 satrapieën. Als plaatsvervanger van Ahura Mazda was hij een despoot. In de realiteit moest hij rekening houden met machtige families en daarom spreekt men ook van feodalisme.

De communicatie tussen de gebieden van het rijk werd vergemakkelijkt door de aanleg van de koninklijke weg. Die verbond de hoofdstad Susa met de hoofdplaats van het veroverde Lydië, Sardes, een afstand van 2400 kilometer. Er was een eenheidsmunt in het hele rijk, de gouden dareikos.

In tegenstelling tot de Lydiërs poogde de Perzische vorst tirannen op te leggen aan de Griekse steden in zijn gebied. Daarom kwamen zij in opstand. Thales van Milete deed een oproep aan de Ionische Grieken om zich te verenigen, maar dat werd niet gehoord. Wel verwoestten zij de stad Sardes. De verdeelde Grieken werden daarom verslagen. Uit wraak legden de Perzen de stad Milete in as.

We beschikken enkel over Griekse bronnen voor dit verhaal. Wat heeft dit voor gevolgen? We weten niet echt wat de bedoelingen van de Perzen waren. De gevluchte tiran Hippias weer aan de macht helpen in Athene? Die probeerde zijn stad te redden van wat hij zag als een niet te winnen conflict.

De Atheners vochten in Marathon onder leiding van Miltiades, een gevluchte Thracische grootgrondbezitter die Athene overtuigde een groot landleger te organiseren, terwijl de redenaar Themistocles vooral voor uitbreiding van de vloot pleitte. Athene was verdeeld zoals elke democratie, velen werden verbannen (ostracisme). Zelfs de vader van Pericles die later een beetje vader des vaderlands werd, is in die jaren verbannen.

Wel werden de conflicten met vele steden bijgelegd maar hulp uit de Griekse nederzettingen in Italië kwam er niet.

De zege bij Salamis werd bezongen in De Perzen van Aeschylos. De Perzische invasie van Griekenland werd gestopt na de slag bij Marathon waar de Atheners de Perzen aankonden. Darius’ zoon Xerxes probeerde ook om Griekenland te veroveren, en versloeg de Spartanen bij de Thermopylen. Maar hij werd in 480 voor Christus verslagen in de zeeslag bij Salamis door de Athener Themistocles en op het land bij Plataeae door de Spartaan Pausanias.

Tom Holland brengt dit verhaal met verve. De portretten van tirannen, tirannendoders, generaals en zelfs de doorsnee hoplieten zijn getuige van een uitzonderlijk inlevingsvermogen. Ook voor de Perzische ziensijze. Voor Darius en Xerxes waren de Grieken armoedige bergbewoners aan de rand van zijn rijk, die terreur zaaiden en die de handel verhinderden. Indien de Perzen hadden gewonnen zouden ongetwijfeld vele volkeren hen als hun bevrijder van de Spartaanse onderdrukking hebben beschouwd.

Adolf Hitler loofde koning Leonidas die het superieure Spartaanse volk totterdood had verdedigd tegen de Aziatische horden, zoals hij in Stalingrad. Leonidas bevond zich wél aan het front natuurlijk… De Britten bestuurden dezelfde gebieden als de Perzen volgens de methode ontwikkeld door de Perzen, maar toch dweepten zij met de Grieken. Holland zet dit vooroordeel recht in een magistraal boek

Tom Holland, Persian Fire: Abacus, 2006, 418 p.