Geschiedenis.nl

Shirin Ebadi moest haar functie als rechter neerleggen; ze mocht als vrouw niet oordelen over mannen. Ebadi bedankte feestelijk en ging in het verweer. Al dat onbenut vrouwelijk talent gaf spontaan voeding aan feministische groepen, debatten, seminaries... Uiteindelijk bond het bewind in en liet onlangs opnieuw vrouwelijke rechters toe. ‘Vrouwen hebben waarde in Iran’, vertelt Ebadi. ‘In onze 7000 jaar oude beschaving hebben we vrouwelijke heersers, denkers en schrijvers gekend.

Ook vandaag, in het Iran van de ayatollahs, bereiken vrouwen een hoog cultureel en intellectueel peil. Meer dan zestig procent van de universiteitsstudenten is vrouw. Geen enkele religie predikt onderdrukking, dat doen alleen de predikers. Laat je denken niet door hen bepalen.’ De daad bij het woord voegend, gaf ze in Oslo meteen een sneer aan het adres van hen die menen met bommen de democratie in de Golfregio te moeten invoeren. Veel van de wijsheden uit de mond van de Iraanse Nobelprijswinnares 2003 kan je lezen in de biografie die de in Keulen levende Katajun Amirpur over haar schreef.

Ook in het familierecht boeken de vrouwen succes. In naam van de islam vond men het nodig om na echtscheiding het hoederecht over de kinderen eerst toe te kennen aan de moeder en jongens vanaf twee jaar, meisjes vanaf zes jaar over te dragen aan de vader. Desnoods met behulp van de politie. Het kostte jaren van lobbyen om aan te tonen dat dit een slechte wet was. Pas een maand geleden werd ze aangepast: nu blijven alle kinderen tot zeven jaar bij de moeder; daarna wordt het hoederecht bekeken in het belang van het kind. Mensen maken wetten, en dus kan je die altijd veranderen. ‘Eerst stelt men regels op die zogenaamd gebaseerd zijn op de islam, en waar dus niet aan te tornen lijkt.

Maar enkele jaren later kan dat plots wel. Is men vandaag in Iran minder islamitisch? Ik denk het niet.... Niet de godsdienst is het probleem, wel de interpretatie die men eraan geeft. Het komt er dus op aan om een interpretatie van de islam af te dwingen die mensenrechten een kans geeft.’ Dit illustreert de strijdwijze van Ebadi: met de Koran in de hand verweert ze zich tegen de schriftgeleerde macho's aan de macht.

Maar ook West-Europeanen geeft ze een lesje; Shirin Ebadi over de hoofddoek : ’Vrouwen de toegang verbieden omdat ze een hoofddoek dragen is precies hetzelfde als de hoofddoek verplichten: waarom zijn er altijd regels en begrenzingen voor vrouwen en niet voor mannen? En wie stelt ze op? Aan vrouwen wordt hierover doorgaans niets gevraagd.’ ’Vrouwenonderdrukking is geen islamitisch privilege’, doceert Ebadi verder, ‘maar een wereldwijd fenomeen, een gevolg van patriarchale structuren. Vrouwen zijn er het slachtoffer van, maar zetten die tradities ook voort.’ Ebadi wijst erop dat vrouwen zelf hun lot in handen moeten nemen. Dat vraagt moed en inspanning.

{mospagebreak}In haar eigen boek Iran ontwaakt vertelt ze over de prijs die ze betaalt voor haar moed. Bij het doorkijken van gerechtelijke documenten vindt ze haar eigen naam op een dodenlijst. ‘Wat me nu overkwam op het werk’, vertelt ze ’s avonds aan haar man… Om zo nuchter te blijven is échte moed nodig. Ook de manier waarop ze de oorlog met Saddam verhaalt en het ontstaan van de martelarencultus, is leerzaam voor al wie denkt met militair geweld Iran democratie te moeten brengen.

Haar boodschap aan moslimvrouwen in Europa is: ‘Verrijk je geest, laaf je aan de universele waarden van de Europese cultuur waarin je opgroeit, niet om je eigen cultuur te verloochenen, wel om inspiratie te vinden en je denken te oefenen. Want alleen vrij denkende mensen kunnen eigen keuzes maken.’ Ebadi is -allicht ongewild- een symbool geworden. Dat haar oproep om alle politieke gevangenen in Iran vrij te laten na haar Nobelprijs wel kon gepubliceerd worden in de Iraanse pers, onderstreept nog maar eens het belang en de heilzame invloed van dergelijke symbolen.

Dit brengt ons bij de allermooiste strip van de afgelopen paar jaar, Persepolis. Dit vierluik werd deze zomer afgesloten met een imponerend slotdeel. Persepolis is het autobiografische verhaal van de jonge Marjane Satrapi, die de worsteling met haar Iraanse moedercultuur indringend verbeeldt. Elk van de vier delen vertelt over een ander historische periode in haar leven: eerst het regime van de Sjah, daarna de islamitische staat van geestelijk leider Khomeiny, vervolgens Marjane’s gedwongen vlucht naar Oostenrijk, waar ze als opstandig meisje beter tot haar recht komt, en ten slotte de terugkeer in haar vaderland.

Deel 4 over de terugkeer van Marjane speelt zich af na 1989, met op de achtergrond de wapenstilstand met Irak, de Golfoorlog en het toenemend protest tegen de betutteling. Het regime laat mensen vechten voor pietluttige toegevingen bijvoorbeeld over kledij om zo kritiek op veel essentiëler wantoestanden te vermijden. Ook de discussies in de strip over media en manipulatie in Iran én het westen  zijn leerrijk. De strip wordt in Nederland al in geschiedenislessen gebruikt, zie http://www.stichtingbeeldverhaal.nl/index.cfm/menuid/6/Product/22

Hoe is het om op te groeien in een land dat regels hanteert die niet de jouwe zijn? Eindelijk eens geen oosterse of westerse propaganda, maar een persoonlijk verhaal van binnenuit. Satrapi gebruikt een eenvoudige tekenstijl, die - voor wie beter kijkt - genadeloos nauwkeurig blijkt.

Katajun Amirpur, Shirin Ebadi en haar strijd om de toekomst van Iran, Sirene/Van Halewyck, 2004, 168 p.   € 16, 30

Marjane Satrapi, Persepolis, Uitgeverij Atlas, 2004, 98 p.   € 14, 50

Shirin Ebadi, Iran ontwaakt, Truth & Dare, 2006, 238 p.  €  17,90