EEN PARADIJS VOOR ALLEENSTAANDE WERKENDE VROUWEN
Geplaatst op
5 januari 2011
door
Lucia Hogervorst
De Rotterdamse RVS flat uit 1958 werd speciaal voor alleenstaande werkende vrouwen gebouwd.
De RVS flat in 1958, foto: Frits Monshouwer.
Anita Heijkoop en Jacco Bakker, twee bewoners van de RVS flat aan de Suze Groeneweglaan in Rotterdam, verdiepten zich in de geschiedenis van hun appartementencomplex en ontdekten een opmerkelijke historie. De flat uit 1958 bleek speciaal gebouwd voor alleenstaande werkende vrouwen, en ook nog eens ontworpen door een vrouwelijk architect, heel uitzonderlijk in die tijd.
Heijkoop en Bakker schreven er een boek over onder de titel De RVS flat in Rotterdam - Schone beloning voor vasthoudendheid. Die titel verwijst naar de moeite die Rotterdamse vrouwenorganisaties hebben moeten doen om deze woonvorm te realiseren. Het was lange tijd geen gewoonte dat vrouwen werkten. Maar alleenstaande vrouwen moesten toch de kost verdienen, en woonden dan dikwijls bij hun ouders in of op kamers bij een hospita. Het was niet betamelijk om alleen te wonen. Verschillende Rotterdamse vrouwenorganisaties wilden aan deze situatie een eind maken. Al in 1938 maakten die plannen voor een ‘juffenflat’, maar bij gebrek aan geld en bouwmaterialen bleven die onuitgevoerd.
Na de oorlog werd de draad weer opgepakt en twintig jaar na de eerste plannen lukte het de Stichting ter bevordering van de huisvesting van de werkende vrouw om dat ideaal te realiseren. Dankzij de hulp van de RVS, de Rotterdamse Verzekering Sociëteiten, die de bouw financierde. Een eis bij woningtoewijzing was een minimale leeftijd van 40 jaar (!), en betekende voor alleenstaande vrouwen met een werkkring als secretaresse, onderwijzeres of verpleegster, dat zij niet langer door woningnood gedwongen op kamers of bij hun ouders hoefden te blijven wonen. Ze waren in hun nopjes met hun eigen voordeur. Een bewoonster van het eerste uur vertelt: ‘Ik had altijd op kamers gewoond. En toen had ik een eigen huisdeur, een eigen voordeur! Dat was iets fantastisch … en toen ik eindelijk de sleutel kreeg – ik wist niet wat ik zag! Voor het eerst … dat uitzicht! Mijn eigen uitzicht.’
De RVS flat bood niet alleen eindelijk die felbegeerde eigen woning, maar was ook nog eens gebouwd volgens de nieuwste architectonische inzichten van het functionele bouwen. Het was hoogbouw met veel licht, lucht en ruimte. Het tien verdiepingen tellende gebouw bood een weids uitzicht over Blijdorp en Delfshaven. De meer dan honderd woningen waren kleine, maar efficiënt ingedeelde studio’s, waar de nieuwe bewoners zich snel thuis voelden. Het was heerlijk om na het werk even van alle inspanningen bij te komen op het zonnige balkon, of om even een praatje te maken met vriendinnen op de galerij. En wat een luxe: de flat had liften, een keuken met boiler, granito aanrecht en een ‘frigidaire’. Boodschappen werden bezorgd via het boodschappenkastje, dat van buitenaf bediend kon worden. Daar hoefde je dus niet voor thuis te blijven, want eens per week kwam de melkboer langs om af te rekenen. Ook voor de meteropnemer hoefde je geen vrijaf te nemen: de elektriciteit- en gasmeters waren ook vanaf de galerij bereikbaar. Het comfort en gemak van de bewoners had duidelijk voorop gestaan bij het ontwerp van het complex.
Daar had niet alleen de Stichting ter bevordering van de huisvesting van de werkende vrouw zich voor ingezet – met daarin verenigd diverse vrouwenorganisaties - , maar ook de architect, mejuffrouw ir. W.C.M. Jansen. Een vrouwelijk architect was in de jaren vijftig nog een uitzondering in de bouw. Op het terrein van de binnenhuisarchitectuur, dat meer tot het terrein van de vrouw werd gerekend, waren meer dames te vinden. Vrouwen als Cora Nicolaï-Chaillet, verbonden met de Stichting Goed Wonen, of Luzia Hartsuyker-Curjel en Lida Licht-Lankelma. Opmerkelijk is de vrouwelijke stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese. Zij ontwierp in Rotterdam de groene naoorlogse wijken Kleinpolder, Pendrecht, Westpunt (Hoogvliet), het Lage Land en Ommoord. Maar vrouwelijke architecten als mejuffrouw Jansen waren er nog niet zoveel.
Uiteindelijk werd de flat niet alleen aan werkende alleenstaande vrouwen toegewezen, maar ook aan onvolledige gezinnen. Maar de bijnaam van de flat, ‘de hunkerbunker’, verwijst wel naar die alleenstaande dames. Ook Gerrie van Nimwegen, bewoonster van het eerste uur, kent die bijnaam: ‘Die was natuurlijk bedacht door mannen die de indruk hadden dat wij de hele dag maar naar hen zaten te verlangen.’ Volgens de gewone Rotterdammer was de juffenflat een verzamelplaats van dames van stand. Of zoals de lorrenboer van Rotterdam-West het zei: ‘Daar is voor mij geen handel, daar wonen alleen maar wijven met poen.’ Van Nimwegen kwam in de flat wonen toen ze 44 was, en inmiddels is ze 96 jaar. Ze woont nog steeds met veel plezier in de RVS flat. Dat bewijst wel de kracht van het ontwerp van de flat, in combinatie met de locatie.
Bij de boekpresentatie op 16 december 2010 deelde architectuurhistoricus Wijnand Galema terecht een compliment uit aan de twee schrijvers, beide mensen van buiten het vak. De RVS flat is een mooi voorbeeld van een eenling tegenover de massaflats, waarmee Rotterdam na de oorlog is volgebouwd. Bovendien behandelen Heijkoop en Bakker niet alleen de architectuurhistorie, maar gaan ze ook in op de sociale achtergrond van vrouwenemancipatie. Ze larderen hun verhaal met levendige interviews met huidige bewoners, wat de geschiedenis een breder kader geeft. De flat is inmiddels ruim 50 jaar oud, maar biedt ook de huidige bewoner het nodige woongenot. De beslissing om het gebouw tot gemeentelijk monument te verklaren, hangt in de lucht. Wanneer je de interessante geschiedenis van het gebouw overziet, zou die verklaring ‘een schone beloning voor vasthoudendheid’ zijn!
De RVS flat in Rotterdam – Schone beloning voor vasthoudendheid
Auteurs: Anita Heijkoop en Jacco Bakker
Uitgeverij: uitgegeven in eigen beheer, paperback, 96 pagina’s
ISBN: 9789081645416
Prijs: € 19,95
Het boek is verkrijgbaar bij de betere boekhandel in de regio Rotterdam of direct bij de auteurs via rvsflat@gmail.com. Bij bestelling per mail is de prijs € 19,95 inclusief € 2,20 verzendkosten.
Anita Heijkoop en Jacco Bakker, twee bewoners van de RVS flat aan de Suze Groeneweglaan in Rotterdam, verdiepten zich in de geschiedenis van hun appartementencomplex en ontdekten een opmerkelijke historie. De flat uit 1958 bleek speciaal gebouwd voor alleenstaande werkende vrouwen, en ook nog eens ontworpen door een vrouwelijk architect, heel uitzonderlijk in die tijd.
Heijkoop en Bakker schreven er een boek over onder de titel De RVS flat in Rotterdam - Schone beloning voor vasthoudendheid. Die titel verwijst naar de moeite die Rotterdamse vrouwenorganisaties hebben moeten doen om deze woonvorm te realiseren. Het was lange tijd geen gewoonte dat vrouwen werkten. Maar alleenstaande vrouwen moesten toch de kost verdienen, en woonden dan dikwijls bij hun ouders in of op kamers bij een hospita. Het was niet betamelijk om alleen te wonen. Verschillende Rotterdamse vrouwenorganisaties wilden aan deze situatie een eind maken. Al in 1938 maakten die plannen voor een ‘juffenflat’, maar bij gebrek aan geld en bouwmaterialen bleven die onuitgevoerd.
Na de oorlog werd de draad weer opgepakt en twintig jaar na de eerste plannen lukte het de Stichting ter bevordering van de huisvesting van de werkende vrouw om dat ideaal te realiseren. Dankzij de hulp van de RVS, de Rotterdamse Verzekering Sociëteiten, die de bouw financierde. Een eis bij woningtoewijzing was een minimale leeftijd van 40 jaar (!), en betekende voor alleenstaande vrouwen met een werkkring als secretaresse, onderwijzeres of verpleegster, dat zij niet langer door woningnood gedwongen op kamers of bij hun ouders hoefden te blijven wonen. Ze waren in hun nopjes met hun eigen voordeur. Een bewoonster van het eerste uur vertelt: ‘Ik had altijd op kamers gewoond. En toen had ik een eigen huisdeur, een eigen voordeur! Dat was iets fantastisch … en toen ik eindelijk de sleutel kreeg – ik wist niet wat ik zag! Voor het eerst … dat uitzicht! Mijn eigen uitzicht.’
De RVS flat bood niet alleen eindelijk die felbegeerde eigen woning, maar was ook nog eens gebouwd volgens de nieuwste architectonische inzichten van het functionele bouwen. Het was hoogbouw met veel licht, lucht en ruimte. Het tien verdiepingen tellende gebouw bood een weids uitzicht over Blijdorp en Delfshaven. De meer dan honderd woningen waren kleine, maar efficiënt ingedeelde studio’s, waar de nieuwe bewoners zich snel thuis voelden. Het was heerlijk om na het werk even van alle inspanningen bij te komen op het zonnige balkon, of om even een praatje te maken met vriendinnen op de galerij. En wat een luxe: de flat had liften, een keuken met boiler, granito aanrecht en een ‘frigidaire’. Boodschappen werden bezorgd via het boodschappenkastje, dat van buitenaf bediend kon worden. Daar hoefde je dus niet voor thuis te blijven, want eens per week kwam de melkboer langs om af te rekenen. Ook voor de meteropnemer hoefde je geen vrijaf te nemen: de elektriciteit- en gasmeters waren ook vanaf de galerij bereikbaar. Het comfort en gemak van de bewoners had duidelijk voorop gestaan bij het ontwerp van het complex.
Daar had niet alleen de Stichting ter bevordering van de huisvesting van de werkende vrouw zich voor ingezet – met daarin verenigd diverse vrouwenorganisaties - , maar ook de architect, mejuffrouw ir. W.C.M. Jansen. Een vrouwelijk architect was in de jaren vijftig nog een uitzondering in de bouw. Op het terrein van de binnenhuisarchitectuur, dat meer tot het terrein van de vrouw werd gerekend, waren meer dames te vinden. Vrouwen als Cora Nicolaï-Chaillet, verbonden met de Stichting Goed Wonen, of Luzia Hartsuyker-Curjel en Lida Licht-Lankelma. Opmerkelijk is de vrouwelijke stedenbouwkundige Lotte Stam-Beese. Zij ontwierp in Rotterdam de groene naoorlogse wijken Kleinpolder, Pendrecht, Westpunt (Hoogvliet), het Lage Land en Ommoord. Maar vrouwelijke architecten als mejuffrouw Jansen waren er nog niet zoveel.
Uiteindelijk werd de flat niet alleen aan werkende alleenstaande vrouwen toegewezen, maar ook aan onvolledige gezinnen. Maar de bijnaam van de flat, ‘de hunkerbunker’, verwijst wel naar die alleenstaande dames. Ook Gerrie van Nimwegen, bewoonster van het eerste uur, kent die bijnaam: ‘Die was natuurlijk bedacht door mannen die de indruk hadden dat wij de hele dag maar naar hen zaten te verlangen.’ Volgens de gewone Rotterdammer was de juffenflat een verzamelplaats van dames van stand. Of zoals de lorrenboer van Rotterdam-West het zei: ‘Daar is voor mij geen handel, daar wonen alleen maar wijven met poen.’ Van Nimwegen kwam in de flat wonen toen ze 44 was, en inmiddels is ze 96 jaar. Ze woont nog steeds met veel plezier in de RVS flat. Dat bewijst wel de kracht van het ontwerp van de flat, in combinatie met de locatie.
Bij de boekpresentatie op 16 december 2010 deelde architectuurhistoricus Wijnand Galema terecht een compliment uit aan de twee schrijvers, beide mensen van buiten het vak. De RVS flat is een mooi voorbeeld van een eenling tegenover de massaflats, waarmee Rotterdam na de oorlog is volgebouwd. Bovendien behandelen Heijkoop en Bakker niet alleen de architectuurhistorie, maar gaan ze ook in op de sociale achtergrond van vrouwenemancipatie. Ze larderen hun verhaal met levendige interviews met huidige bewoners, wat de geschiedenis een breder kader geeft. De flat is inmiddels ruim 50 jaar oud, maar biedt ook de huidige bewoner het nodige woongenot. De beslissing om het gebouw tot gemeentelijk monument te verklaren, hangt in de lucht. Wanneer je de interessante geschiedenis van het gebouw overziet, zou die verklaring ‘een schone beloning voor vasthoudendheid’ zijn!
De RVS flat in Rotterdam – Schone beloning voor vasthoudendheid
Auteurs: Anita Heijkoop en Jacco Bakker
Uitgeverij: uitgegeven in eigen beheer, paperback, 96 pagina’s
ISBN: 9789081645416
Prijs: € 19,95
Het boek is verkrijgbaar bij de betere boekhandel in de regio Rotterdam of direct bij de auteurs via rvsflat@gmail.com. Bij bestelling per mail is de prijs € 19,95 inclusief € 2,20 verzendkosten.