Geschiedenis.nl

Thomas Friedman en Michael Mandelbaum geven in dit boek hun visie op de neergang van de Verenigde Staten als supermacht. Volgens hen is Amerika (Friedman en Mandelbaum, ‘Tom’ en ‘Mike’ in het boek, hebben het steevast over Amerika in plaats van de Verenigde Staten) gewend geraakt aan het feit dat het het machtigste land ter wereld is en is het hierdoor zwak geworden.

Friedman en Mandelbaum beginnen met een dubbele historische analogie. Het einde van de Koude Oorlog was voor Amerika als het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen George Kennan het zogenaamde Lange Telegram verstuurde dat Amerika waarschuwde voor het gevaar van de Sovjet-Unie en de Koude Oorlog inleidde. In de jaren 90 miste Amerika volgens de schrijvers, gebaseerd op een uitspraak van president Barack Obama, een ‘Spoetnik-moment’. Obama refereerde aan de lancering van de Russische Spoetnik in 1957, die Amerika confronteerde met het feit dat het op technologisch gebied achterop was geraakt en noodzaakte tot extra investeringen in technologisch onderzoek. Iets meer dan tien jaar later zette Amerika een mens op de maan en had het de ‘ruimterace’ gewonnen. Volgens de schrijvers heeft Amerika na het einde van de Koude Oorlog zowel zijn ‘Lange Telegram’ als zijn ‘Spoetnikmoment’ gemist. In plaats daarvan is het na 1989 in slaap gesukkeld in het besef dat het de beste, de enige overgebleven supermacht was en is het vergeten te reageren op de ontwikkelingen in de wereld om zich heen. Het zou het belang van 1989 onderschat en dat van 11 september overschat hebben.

Van deze ontwikkelingen zijn volgens Tom en Mike de globalisering en de IT-revolutie de belangrijkste. Sinds 1989 zijn deze twee gebeurtenissen - door de schrijvers ‘het plat worden van de aarde’ genoemd in een eerder boek (Thomas L. Friedman – De aarde is plat. Ontdekkingsreis door een geglobaliseerde wereld, Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2007)  - in een stroomversnelling geraakt. Amerika, dat - zoals de Engelse titel suggereert - deze ontwikkelingen mede heeft veroorzaakt, is er niet in geslaagd met ze mee te gaan. Dit komt volgens de schrijvers hoofdzakelijk door twee aan elkaar gerelateerde problemen: Het Amerikaanse onderwijs dat niet goed ingespeeld heeft op een veranderende wereld en de politiek die niet in staat of niet bereid is grote problemen aan te pakken.

Bij het lezen krijg je af en toe de verontrustende gedachte dat de in het boek besproken problemen – en hun diepere oorzaken niet altijd specifiek voor Amerika gelden, maar ook op andere landen, waaronder Nederland, van toepassing lijken.

Amerika kampt met vier problemen: Naast de globalisering en IT-revolutie,  de enorme staatsschuld, de verslaving aan fossiele brandstoffen en de klimaatverandering. Dat deze problemen niet aangepakt of zelfs ontkend worden zijn volgens Friedman en Mandelbaum symptomen van het echte probleem, de besluiteloosheid van een gepolariseerd politiek bestel dat de problemen uit de weg gaat om de belangen van bepaalde groepen te verdedigen. De enige mogelijkheid tot oplossen van deze problemen ligt volgens hen in een combinatie van snijden in de uitgaven, het verhogen van de belastingen en investeren in vernieuwing van het onderwijs. Maar dit zal niet gebeuren zolang de politieke impasse niet wordt doorbroken. Van deze impasse geven de auteurs geen van beide partijen individueel de schuld, maar het systeem waarin deze twee partijen de enige bronnen van macht zijn. Zoals de schrijvers het zeggen: “Als je [een vermogen beheerde] als de Democraten, was je inmiddels je baan kwijt. Als je [het deed zoals] de Republikeinen, was je inmiddels opgenomen in een inrichting.” (p. 194) Allebei één pot nat dus.

Friedman en Mandelbaum weten één en ander overtuigend en met veel praktijkvoorbeelden te brengen, maar af en toe is het wat langdradig en denkt de lezer wel eens ‘dit had best met wat minder woorden afgekund’. Regelmatig vallen ze in herhaling. Termen als ‘de Amerikaanse succesformule verbeteren en vernieuwen’ komen vervelend vaak voor in het boek. Dit zijn grotendeels stijlfouten, terwijl tenminste één van de auteurs schrijver en geen wetenschapper van beroep is. Op het vlak van inhoud is het boek duidelijk geschreven voor en door Amerikanen. Dat is op zich natuurlijk geen probleem, maar de patriottistische ondertoon is soms storend en bij vlagen doet het de boodschap geen goed. Zo zien de schrijvers de permanente Amerikaanse militaire aanwezigheid over de hele wereld, inclusief het Midden-Oosten, als een goede zaak.

Ook zijn alle problemen die aan de neergang van Amerika ten grondslag liggen al eens eerder benoemd en komen de schrijvers niet echt met oplossingen. Ze lijken niet te beseffen dat investeren in onderwijs, infrastructuur en innovatie in het huidige financiële klimaat met een al uit de hand gelopen staatsschuld niet mogelijk is zonder lastenverzwaring en bezuinigingen op andere gebieden (iets wat ze overigens niet ontkennen). Ze stellen als uitweg uit de politieke impasse een derde partij of een onafhankelijke presidentskandidaat voor, wat niet realistisch lijkt. Een nieuwe partij of kandidaat zou (gekomen vanuit het niets) onvoldoende invloed hebben om het verschil te kunnen maken. 

Wat is er mis met Amerika? Hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen
Thomas Friedman & Michael Mandelbaum
Vertaling Henk Moerdijk
Nieuw Amsterdam, 2011 

Oorspronkelijke titel:
That Used To Be Us. How America Fell Behind In The World It Created And How We Can Come Back Again
Farrar, Strauss and Giroux