Geschiedenis.nl

Programma Nacht van de Geschiedenis van Schiedam 2018

BESTEL HIER UW KAARTEN!

 19.30 - 20.00 uur : Inloop en opening met muzikale ondersteuning van Caffeine

Centrale openingslezing: De Opstand van 1854 door burgemeester Cor Lamers
Burgemeester Lamers opent de Nacht van de Geschiedenis in het Stedelijk Museum Schiedam met een lezing. Met het oog op het thema ‘Opstand’ zal hij nader ingaan op het Schiedamse oproer in september 1854. Koning Willem III wilde het leger inzetten. Er dreigden rellen dat najaar van 1854 vanwege sterke prijsstijgingen. Tegenvallende oogsten maakten de dagelijkse boodschappen, zoals brood, onbetaalbaar voor het volk. Woedende burgers maakten het de winkeliers lastig. Eerst de melkboer en daarna de bakkers. Het liep uit de hand.

De schutterij kon het karwei niet klaren en ook de marechaussee moest het veld ruimen. Het leger werd ingezet. Zijne majesteit koning Willem III vond dat het tijd werd om vanaf de Maas een bombardement te starten om het rebelse Schiedam op de knieën te dwingen. Wat was er aan de hand?

 De wieg van C.H.J. (Cor) Lamers stond niet zo ver van Schiedam: op 23 mei 1956 werd hij geboren in Rotterdam. Sinds december 2012 is hij burgemeester van Schiedam. De eerste ambtstermijn zit er binnenkort op. De gemeenteraad heeft Cor Lamers al voorgedragen voor een tweede ambtstermijn. Cor Lamers is ookdoelman van het Nederlandse Burgemeesters Elftal dat voetbalt voor het Leprafonds.

 Na de openingslezing is er een parallelprogramma met lezingen.
Klik op het schema voor een vergroting.

Hieronder vindt u, in alfabetische volgorde van de namen van de sprekers, informatie over de lezingen, de locaties en de sprekers. 

Sprekers in alfabetische volgorde

Jan van Bergen en Henegouwen: Verbrande Erven
Tijdens de Nacht van de Geschiedenis vertelt Jan van Bergen en Henegouwen over de historische novelle “Verbrande Erven” van F. Bordewijk. Het verhaal speelt zich af in de Schiedamse brandersbuurt rond 1900. Hoewel delen van de buurt in de jaren ’70 zijn gesloopt, kunnen we in wat behouden is gebleven het decor van het boek moeiteloos herkennen. We hoeven daarvoor slechts bij De Korenbeurs naar buiten te kijken.

In 1944 publiceerde F. Bordewijk (1884-1965) onder de schuilnaam Emile Mandeau bij de dan nog clandestiene uitgeverij De Bezige Bij “Verbrande Erven, een plaatsbeschrijving”. Als advocaat hield Bordewijk bijna zijn hele arbeidzame leven kantoor in Schiedam, terwijl hij in Den Haag woonde. De jeneverstad lag hem na aan het hart. In 1955 onderscheidde de Schiedamse Gemeenschap hem voor zijn verdienste voor de stad met de SG-erepenning. In zijn dankwoord verwoordde de schrijver zijn band met de stad aldus: “Ik voel mij inderdaad Schiedammer, méér dan Hagenaar. Immers, de stad waar men werkt is veel belangrijker dan de stad waar men slaapt.” Net als Hamlet is Bordewijk dus een echte Schiedammer.

In de historische novelle “Verbrande erven” schetst Bordewijk een beeld van Schiedam rond 1900, toen de jeneverindustrie nog de belangrijkste bron van inkomsten was. Neel een boerenmeid uit Hazerswoude gaat rond Kerstmis logeren bij haar oom (Baas Pa) en tante (Mensch) en hun zes kinderen. Het is Neels eerste bezoek aan een stad en zij valt van ene in de andere verbazing. Door haar ogen leren we de binnenstad kennen. Bordewijks enigszins hoekige stijl en humor geven dit verhaal vaart. “Verbrande Erven” is een minder bekend werk van de schrijver van 'Bint' en 'Karakter', maar niettemin, en zeker voor Schiedammers, zeer de moeite waard.

Jan van Bergen en Henegouwen is sinds 1 september 1988 werkzaam bij de Bibliotheek Schiedam. Hij heeft zijn hart aan de stad en haar literatuur verpand. Hij schreef eerder voor Musis over Schiedamse literatuur. In het JAARBOEK van SCHIEDAM 2017 schreef hij een stuk over de Piet Paaltjens Parade.

Han van der Horst: Ouderwetse oproeren
Je hebt tegenwoordig wel rellen en gevechten met de politie maar ouderwetse opstanden van het volk tegen het onrecht kun je die moeilijk noemen. Om die te vinden moet je wat dieper in de geschiedenis teruggaan. In onze streek vind je dan twee prachtige oproeren die aan de vergetelheid moeten worden onttrokken. In Schiedam liep de geduchte vrouw Degeling met de volksvrouwen in de binnenstad te hoop voor het stadhuis, waar burgemeester Honnerlage Grete volhield dat de smerige aardappelen heel smakelijk gemaakt konden worden als stamppot. Het liep tegen het eind van de Eerste Wereldoorlog, you know, en het lukte Schiedam niet om zijn bevolking behoorlijk te voeden.

Het andere voorbeeld is het De Vletter oproer van 1868. De trigger was een oproep van de volksonderwijzer de Vletter aan de bewoners van de Rotterdamse krottenwijken om in de pas gegraven westersingel te gaan baden. Dat deden de arme Rotterdammers ook, aldus de goede zeden aantastend. Daarna liep het verschrikkelijk uit de hand en zelfs Multatuli werd bij de zaak betrokken.Enfin, fijne verhalen uit een andere tijd of was die tijd niet zo anders. Han van der Horst legt het uit.

Johannes J. (Han) van der Horst (Schiedam, 1949) is een Nederlands historicus, auteur van boeken over historische onderwerpen en blogger bij Joop.nl. Han van der Horst werkte van 1978 tot 2012 bij de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Hij was een aantal jaren boekbespreker bij het VPRO-radioprogramma OVT, dat in teken staat van geschiedenis. Van der Horst is voorzitter van het Comité Open Monumentendagen Schiedam. Zijn boeken over geschiedenis zijn geschreven voor een breed publiek en worden uitgegeven door onder andere het Schiedamse Scriptum (bekend van Snoecks), Prometheus of Polak & Van Gennep.

Rob van Klaarwater: Schiedam – Rotterdam 1-0
In 1489 eindigden de Hoekse en Kabeljauwse twisten in Schiedam met een historische overwinning van Schiedam op Rotterdam. 36 weken lang terroriseerden de Hoeken, onder leiding van jonker Frans van Brederode het omliggende platteland, plunderend en brandstichtend. Kethel en de huizen langs de Poldervaart gingen in vlammen op. Eén stad bood, beschermd door grachten, muren en poorten, weerstand: Schiedam.

Daar verzamelde de landsheer, Maximiliaan, zijn troepen, schutters uit onder meer Leiden, Haarlem en Amsterdam, om dat gespuis uit Rotterdam te verjagen. Vandaar dat de Hoeken, met hulp van aanhangers in de stad, Schiedam in handen probeerden te krijgen op Valentijnsdag 14 februari 1489. De aanslag mislukte. De Amsterdammers werden voor hun aandeel in Schiedam beloond met de keizerskroon.

In Rotterdam is ter herinnering aan zijn heldendaden nog een brede straat naar jonker Frans genoemd. En in Schiedam werd de overwinning jaarlijks gevierd, onder meer met het oudste historiedrama uit de Nederlandse literatuur, ’t Spul van de Jonker Fransenoorlog. De katholieken schreven de redding van Schiedam toe aan de heilige Liduïna, maar er bestaat ook een protestantse versie. En uit de twintigste eeuw een nieuw toneelstuk en een stripboek. Geen toepasselijker plek om er alles over te horen dan ’t Spul!

 Al meer dan 25 jaar bestaat Jeneverie ’t Spul op Hoogstraat 92 in Schiedam dat gerund wordt door Rob en Ineke van Klaarwater. Dit café waar U meer dan 400 jenevers kunt proeven is genoemd naar ’t Spul van Jonker Fransschen oorlog. Na enthousiast meegewerkt te hebben toen dit toneelstuk in 1988 bij de ruïne weer werd opgevoerd wisten de Van Klaarwaters hoe hun etablissement ging heten. Het café bestaat naast een proeflokaal uit een borrelmuseum en een slijterij. Verder huist hier de Illustere school Schiedam. Vele jeneverproeverijen, lezingen en (cabaret)voorstellingen zorgen voor een zeer gevarieerd aanbod oftewel er is altijd wat te doen!  Bij de duopresentatie op de Nacht van de Geschiedenis brengt middeleeuwenkenner en geschiedenisleraar dr.Jan Willem Verkaik historisch nieuws over de historische gebeurtenissen, en laat Rob van Klaarwater U onder meer kennismaken met de hoofdrolspelers uit het poppenspel over de historische overwinning.

Klaas Kornaat: Protest in beeld. Opstandige tekeningen en revolutionair drukwerk.
Het cliché wil dat een sterke tekening meer zegt dan duizend woorden. De machtigen der aarde vinden niets vervelender dan dat politieke tekenaars en actievoerders ze ‘in beeld’ belachelijk maken. Donald Trump werd tot razernij gebracht toen er bij zijn bezoek aan Londen een gigantische ballon van hem als zuigeling (‘Trump baby blimp’) werd ‘gelanceerd’. Dit is van alle tijden. Tekenaars, drukkers en ander opstandig volk werden opgesloten, bedreigd en gefolterd om hun ‘protest in beeld’ te onderdrukken. Ook bruut geweld werd ingezet om hen het zwijgen op te leggen; de aanslag op Charlie Hebdo in januari 2015 ligt nog vers in het geheugen.

Klaas Kornaat behandelt in vogelvlucht de historie van satire en spot als wapen tegen de gevestigde orde. Van de Fransman Daumier die in 1831 zijn koning als een peer tekende tot de Engelsman Bell die premier Margaret Thatcher als een gevaarlijk monster afschilderde. Ook in Nederland kwam het regelmatig tot een botsing tussen notabelen en opstandige kunstenaars. Een gevecht dat in feite altijd gewonnen wordt door de kracht van het beeld: de pen en de drukpers zijn machtiger dan welk ander wapen ook.

Klaas Kornaat (Vlaardingen, 1957) is historicus. Hij werkte mee aan de schoolboekenserie ‘Sprekend verleden’ en was verbonden aan het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Vanaf de jaren negentig voerde hij een lange serie projecten uit die te maken hadden met de historie van de krijgsmacht en de Tweede Wereldoorlog. Met de komst van internet was hij een warm voorstander van het inzetten van gedegen ‘digitale’ geschiedschrijving, met gebruik van alle beschikbare bronnen.

In dit kader werkte hij voor Atlas van Stolk (Rotterdam), de Tweede Kamer der Staten-Generaal, de Oorlogsgravenstichting en Nederlandse Veteranendag. Hij streeft in zijn publicaties, tentoonstellingen, websites, bedrijfshistorie of lokale geschiedenis steeds naar het inventief gebruik van visuele bronnen en mondelinge getuigenissen. Daarbij zet hij zijn verzameling historisch drukwerk (originele kranten, tijdschriften, posters, pamfletten, fotografie etc.) graag in, gefascineerd als hij is door de ‘mens in beweging’.

Tunahan Kuzu: de Opstand van DENK. De relatie tussen het gebrek aan vertrouwen in de gevestigde politieke orde en Schiedam.

Nieuwkomer DENK doet het in Schiedam bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 buitengewoon goed. Met 4 zetels en 11,7% van de stemmen wordt debutant DENK na de VVD (6 zetels en 15,6%) de tweede partij in de gemeenteraad. Een droomstart. Een opstand binnen de PvdA wordt een nieuwe politieke beweging. Hoe kan dat? En is DENK een blijvertje in de politiek? DENK-oprichter en ex-leerling van het Stedelijk Gymnasium Schiedam Tunahan Kuzu geeft het antwoord.

Tunahan Kuzu (1981) groeide op in Maassluis en bezocht het Stedelijk Gymnasium in Schiedam. Voor de PvdA was hij raadslid in Rotterdam en in de Tweede Kamer. In 2014 werd Kuzu uit de PvdA-Kamerfractie gezet. DENK was het resultaat.

Geert Medema: De wortel of de stok? De stadsarmenschool aan het Broersveld
In de tweede helft van de achttiende eeuw werd gedebatteerd over de toenemende problematiek van armoede in de steden. Deze armoede leidde tot maatschappelijke spanningen en legde druk op de uitstekende sociale voorzieningen. De vraag was of de schuld niet eigenlijk bij de armen zelf lag: waren zij het werken niet gewoon verleerd?
In de lezing wordt aan de hand van diverse voorbeelden van stedelijke werkhuizen, waar bedeelde armen aan het werk werden gezet, een context geschetst voor de totstandkoming van de stadsarmenschool aan de Broersveld. Deze instelling gaf basisonderwijs, maar het spinnen, breien en naaien vormde het belangrijkste deel van het curriculum.

Geert Medema zegt over zichzelf: "Ik ben in 2008 gepromoveerd op een architectuurhistorisch onderzoek naar de ontwikkeling van Hollandse steden in de achttiende eeuw. Tijdens het onderzoek werd ik gegrepen door de bijzonderheid van de ontwikkeling van Schiedam. Echt een verhaal van een stad in opkomst, met zelfverzekerde regenten die echt wat van hun stad wilden maken. Eigenlijk tegen de klippen op, want juist de bron van hun welvaart, de branderijen, zorgden voor een zeer onaangenaam woonklimaat in de stad. Als je kijkt naar de gebouwen uit deze tijd, lijkt het alsof de opdrachtgevers dit aspect met uitzonderlijk rijke architectuur wilden compenseren. Sinds 2010 werk ik bij de gemeente Schiedam aan monumenten en erfgoed. Daar kan ik vol aan de slag met mijn enthousiasme voor de Schiedamse monumenten en binnenstad.

Foort van Oosten: Opstand in de politiek?
Als enige partij van de gevestigde orde heeft de VVD het hoofd boven water kunnen houden. Landelijk heeft het de Opstand van de PVV overleefd en in Schiedam is de VVD zelfs de grootste partij geworden met zes zetels en 15,6% van de stemmen. Hoe is de VVD erin geslaagd de Opstand te bedwingen? Zijn, volgens Foort van Oosten, nieuwe ontwikkelingen (lokale partijen, zwevende kiezers, polarisering, migratiepartijen) blijvend of keren we terug naar de “oude” partijen? Let op: dit wordt gepresenteerd in de vorm van een interview!

Foort van Oosten (1977) is sinds 20 september 2012 lid van de Tweede Kamerfractie van de VVD. Hij was in 2011-2012 wethouder van Schiedam. Eerder was hij advocaat en voorzitter van de Rekenkamer in de gemeente Leiderdorp. De heer Van Oosten is woordvoerder justitie (onder meer aanpak criminaliteit, strafrecht, justitieel jeugdbeleid, rechterlijke organisatie, rechtsbijstand, uitvoeringsketen), alsmede koninklijk huis.

Laurens Priester: In Schiedam bewaart men de rust ...
In het doorgaans rustige en bezadigde Schiedam was er veel voor nodig om de burgers in beweging te krijgen. Grote gebeurtenissen als de Beeldenstorm in 1566, de strijd tussen de Spaanse troepen en de Watergeuzen in 1572, het Rampjaar 1672 en de mislukte aardappeloogsten rond 1850 kregen hun weerslag in Schiedam, maar verder dan een kortdurend oproer kwam het niet. Meer “Schiedamse” voorbeelden hiervan zijn de huurdersrellen in de Gorzen in 1931, de protesten tegen de sloop van de Brandersbuurt in 1967 en de acties van de Nederlandse Volksunie in 1976 tegen de gastarbeiders.

Laurens Priester is sinds 1 juni 1999 gemeentearchivaris van Schiedam. Geboren in Den Haag, daar en in Rijswijk getogen, studeerde hij maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zijn doctoraalscriptie had als onderwerp de Nederlandse houding ten aanzien van de slavenhandel en slavernij, 1596-1863.

Na zijn afstuderen werkte Laurens als zelfstandig historicus, met een aantal publicaties over de Zeeuwse waterstaatsgeschiedenis als resultaat. In 1991 volgde de overstap naar het toenmalige Rijksarchief in Zeeland te Middelburg, vanwaaruit hij in 1993 de postacademische opleiding aan de Rijksarchiefschool tot hoger archiefambtenaar voltooide. Na zijn overstap naar Schiedam volgden talrijke publicaties over het (beeldende) verleden van Schiedam, waaronder het Groot Schiedams Prentenboek en de Historische Atlas van Schiedam.

Vanaf 2005 woont Laurens met veel plezier in Schiedam, momenteel in het Oranjekwartier in West. Hoewel eigenlijk supporter van Ajax bezoekt hij met zijn jongste zoon iedere thuiswedstrijd van Sparta Rotterdam.

Marcel Teunissen: In de voetsporen van HaverSchmidt
De avondwandeling van een half uur voert langs gebouwen en plekken in de binnenstad die betekenis hebben gehad in het leven van de predikant Francois HaverSchmidt (1835-1894), alias dichter Piet Paaltjens. Daarbij wordt vanuit verschillende invalshoeken een beeld geschetst van zwart Nazareth en het religieus en literair leven in de negentiende eeuw.

Tijdens zijn studie theologie in Leiden had HaverSchmidt in de Studentenalmanak de eerste gedichten van Paaltjens gepubliceerd en zelfs zijn beste vrienden doen geloven dat Paaltjens een bestaande dichter was.

Tussen 1859 en 1862 was hij predikant in Foudgum en Raard en maakte in 1862 promotie naar Den Helder. In 1864 kreeg hij kans om de tweede vrijzinnig predikant te worden van Schiedam. Hij kreeg een bijzondere band met de stad en was begaan met het sombere lot van de onderbetaalde arbeiders in de jeneverindustrie.

In 1867 verscheen bij de tegenover zijn woning aan de Lange Haven gevestigde uitgeverij Roelants zijn eerste, uitermate succesvolle dichtbundel ‘Snikken en grimlachjes.’ De daarop volgende jaren werd HaverSchmidt razend populair als voordrachtskunstenaar.

Dit succes stond in schril contrast met zijn gemoedsgesteldheid. De domineedichter tobde met het leven en kwam tegenslagen in zijn privéleven nauwelijks te boven. HaverSchmidt kreeg steeds vaker last van zware depressies en toen zijn vrouw in 1891 overleed, kon hij het nauwelijks meer aan.

Hij kwam ‘in opstand’ en geloofde niet meer in de zin van het bidden. Ook de schrijnende armoede kon hij niet langer aanzien. Kansen om te vertrekken uit Schiedam dienden zich wel aan, maar HaverSchmidt was overtuigd van boetedoening en verplichtte zichzelf de laagstbetaalden niet in de steek te laten.

Na de laatste jaren herhaaldelijk in zenuwinrichtingen te hebben doorgebracht, was hij geknakt en uiteindelijk gebroken. Op 19 januari 1894 verhing hij zichzelf aan het gordijnkoord van de bedstee in zijn woning met pastorie aan de Lange Haven 134a.

Drs. Marcel Teunissen (1961) is als zelfstandig architectuurhistoricus gespecialiseerd in de architectuur en stedenbouw van Den Haag, Rotterdam, Delft en Schiedam in de negentiende en twintigste eeuw. Hij is sinds medio jaren negentig actief als onderzoeker, docent en publicist. Van zijn hand verschenen onder meer de boeken Schoone Eenheid (2008), Chinese Muur. 50 jaar (2015) en de Papaverhof van Jan Wils (2017). Ook verzorgt hij al jarenlang tal van excursies in genoemde steden, waarbij ‘in de voetsporen van Piet Paaltjens’ in Schiedam in 2011 als thematische wandeling werd gelanceerd.

Dit jaar legt hij zich toe op de manifestatie 100 jaar Nieuwe Haagse School, waaraan het gelijknamige, in juni verschenen boek een belangrijke bijdrage levert. Ook verkent hij in Schiedam met enkele andere specialisten de mogelijkheden voor de opzet van een duurzaam architectuurcentrum, waarin veel aandacht zal worden besteed aan recente en toekomstige ontwikkelingen, waarbij de Schie een centrale rol wordt toebedeeld.

Brenda Zwart: De Opstand van Cobra
De leden van CoBrA streefden een directe en spontane expressie na. Ze lieten zich daarbij inspireren door de creatieve uitingen van kinderen, naïeve kunst, volkskunst, niet-westerse en tribale kunst en vormen van Scandinavische primitieve kunst uit de Middeleeuwen en de prehistorie. Het experimenteren met materialen, werkwijzen en uitdrukkingsvormen stond centraal. In de drie jaar dat CoBrA bestond – van 1948 tot en met 1951– creëerden zij een enorme hoeveelheid kunstwerken in een uitgesproken kleurrijke en fantasievolle stijl. Deze stuitte in Nederland echter op veel verzet, zij werden alles knoeiers weggezet. Cineast Jan Vrijman maakte niet voor niets een terugblikkende film over de beweging: Cobra, een opstand tegen de orde. Ondanks de tegenstand van publiek en pers zetten de Cobra kunstenaars de ontwikkeling van de naoorlogse kunst in Europa op een nieuw spoor, die bovendien vanaf midden jaren zestig veel roem zou vergaren.

Brenda Zwart is gespecialiseerd in de Cobra beweging. Ze maakte tentoonstellingen over Cobra voor het Cobra museum voor Moderne Kunst in Amstelveen, musea in Amerika en onlangs stelde ze de tentoonstelling “Corneille, zijn wereld”, mede samen voor het Stedelijk Museum Schiedam. Deze tentoonstelling is te zien van 22 september 2018 tot en met 3 februari 2019.

HET EINDE VAN DE NACHT 23.00 - 01.00 UUR

Stadscolleges, gilden, binnen- en buitenlandse notabelen en ander hoog bezoek zochten en vonden hun vertier in de St Joris Doele, destijds (1743) het gebouw van de Schutterij van Schiedam. Het pand is letterlijk gebouwd om te feesten. Daarom is het de ideale locatie om De Nacht van de Geschiedenis in stijl af te sluiten. Rustig naparaten met een biertje of een glas wijn of dansen op live-muziek van Caffeine. Van 23.00 tot 01.00 uur.

St Joris Doele, Doeleplein 1

En Caffeine? Wie zijn dat dan?
"Wij zijn Luna Hallenga, Meike Steerneman en Nienke van der Velden. Samen vormen wij de band Caffeine. Wij spelen en schrijven nu zo’n vier jaar samen muziek, geïnspireerd door pop-, folk- en countrymuziek. In de afgelopen jaren hebben wij veel in en rond Rotterdam gespeeld en stonden wij op plekken als: Zomerterras, Eendrachtsfestival en Where we’ve Met. In 2016 stonden wij in de top 100 van Giels Talenten-jacht. Vorig jaar kwam onze droom uit toen wij na een succesvolle crowdfunding de kans kregen om onze eigen muziek op te nemen. Ons debuutalbum, genaamd 'Window' is 14 september 2018 uitgekomen. Window is te beluisteren op o.a. Spotify, iTunes en Tidal."

BESTEL HIER UW KAARTEN!