Geschiedenis.nl

 Een eeuw vol veranderingen. Niet alleen groei op economisch gebied en ontwikkelingen in de kunsten en cultuur, maar ook een periode met minder fraaie gebeurtenissen, zoals de oorlogen tussen Nederland en Frankrijk en Engeland, en uitbreiding van het kolonialisme en slavernij.

Johan de Witt laveerde in zijn positie van raadpensionaris tussen de keuzes die hij moest maken in zijn politieke functie en zijn idealen. Maar ook keuzes die hij moest maken als familiemens. Dat laatste komt ook duidelijk naar voren in de tentoonstelling die momenteel te zien is in het Dordrechts Museum, met de titel “De Wereld van Johan de Witt, Kunst uit het hart van de zeventiende eeuw.’ Dit jaar is het 400ste geboortejaar van Johan de Witt.

Met behulp van de kunstwerken stap je de Gouden Eeuw binnen. Als je de tentoonstellingsruimte binnenkomt, kun je er al niet omheen: op een zuil staat een indrukwekkend marmeren borstbeeld van Johan de Witt, gemaakt in 1665 door beeldhouwer Artus Quellinus. Het is heel gedetailleerd, alsof hij fysiek aanwezig is.

Johan de Witt, portret door Adriaen Hanneman (1665). CC Wikipedia.

De tentoonstelling is opgedeeld in verschillende aspecten van Johans leven, zoals zijn familie. Kinderen waren belangrijk in een wereld waarin ziekte en kindersterfte veel voorkwam. Kunstenaar Gabriel Metsu toont dat in zijn schilderij ‘Het zieke kind’ (1664). Johan en zijn vrouw Wendela Bicker kregen samen acht kinderen. Ze verloren drie kinderen. Het schilderij ‘Vrouw bij een wieg’ ( 1652 – 1662) door Nicolaes Maes laat heel mooi de zorgzaamheid voor kinderen zien. Er zijn ook portretten te zien van Johan de Witt en Wendela Bicker. Johan noemt Wendela zijn tweede ziel en onderhield met haar in tijden dat hij van huis was een brede briefwisseling, waaruit liefde en respect voor elkaar blijkt.

Met zijn broer Cornelis de Witt had Johan een goede band. In hun jonge jaren deden ze samen een Grand Tour (van 1645-1647) door Frankrijk en Engeland. Ze leerden er de cultuur, schermen, de kunst en ze behaalden hun academische bul. En: ze leerden dansen in Angers, een Frans stadje. Kunnen dansen was in die tijd belangrijk. Het was een manier om contacten te leggen en (bestaande) banden te versterken. Johan hield tijdens deze Tour ook een journaal bij, waarin hij optekende wat ze hebben gedaan en aan geld hebben uitgegeven. In de tentoonstelling ligt het in de vitrine.

Tijdens de Tweede Engelse-Nederlandse Oorlog (1665 – 1667) behaalde Cornelis (met Michiel de Ruyter) de overwinning bij de Tocht naar Chatham. Johan wist door de Vrede van Breda (1667) Suriname te behouden. Voor de slavenhandel was de best mogelijke verbinding tussen Afrikaanse forten en Suriname via de Caribische eilanden nodig.

In de tentoonstelling is een huwelijksportret van Johan en Wendela te zien, gemaakt door Natasja Kensmil (2020). Ze staan met de rug naar elkaar toe, omringd door familiewapens. Het is in lagen geschilderd in wat grauwe kleuren. De kunstenares laat zo de hypocrisie zien in die tijd en het gegeven dat rijke regenten over vrijheid spreken; maar er is wel mensenhandel en misbruik van mensen in koloniën. Haar boodschap is best ongemakkelijk. Maar die past wel in hedendaagse kwesties. Het is een indrukwekkend werk. Het zet je weer even met beide benen terug op de grond en het ademt de doorwerking van het verleden in het nu uit.

Bij de tentoonstelling is een boek uitgegeven: ‘De Wereld van De Witt, 1625-1672’ door WBOOKS, met bijdragen van onder andere Marianne Eekhout en Luc Panhuysen. Het is een mooie aanvulling op de tentoonstelling en leest bijna als een roman. De auteurs zitten duidelijk op één lijn en houden de aandacht vast. Elke auteur behandelt bepaalde aspecten van Johan de Witt, zijn familie en zijn werk en zijn persoonlijkheid. Soms zitten daar wel verrassende dingen bij. Het boek bevat veel fotowerk van personen en voorwerpen en veel informatie over Johans vader Jacob de Witt, die een belangrijke stempel heeft gedrukt op Johans levensloop.

Ook Belle van Zuijlen komt voorbij in het boek. Zij was onder andere schrijfster, onafhankelijk, en ze stond kritisch in de maatschappij van haar tijd. Ze schreef over onder meer over vrouwenrechten en vrijheid. Maria de Witt, een zus van Johan, was betovergrootmoeder van Belle. Johan de Witt was dus haar oudoom. Daar was ze ook trots op. Een interessante vrouw die eigenlijk wel een eigen artikel verdient over haar ‘history.’

Zowel de tentoonstelling als het boek laat vooral de menselijke kant zien van Johan de Witt in zijn wereld. De tentoonstelling loopt nog tot en met 7 december 2025 in het Dordrechts Museum.

Boek bij de tentoonstelling

De wereld van De Witt | 1625-1672
Ineke Huysman, Jean-Marc van Tol, Luc Panhuysen, Marianne Eekhout
Gebonden
205 pag.
ISBN 9789462586925
2025
Uitgeverij Wbooks in samenwerking met Dordrechts Museum
Euro 29,95