Geschiedenis.nl

Licht. Een door zuinigheid getekend gezicht. Donker rondom. Boeken en paperassen. Muntgeld en een hand om de vlam van de kaars. Een klok in de schaduw die symbool staat voor de sterfelijkheid van de man die een munt bekijkt. ‘De rijke man uit de Parabel.’ Geschilderd door Rembrandt van Rijn in 1627.

Rembrandt kon als geen ander spelen met licht en donker. Het clair-obscur. Telkens komt dat spel van licht en donker weer terug in Rembrandts werken. En telkens komt datzelfde spel terug in de roman ‘Het spel van licht en donker’ over Rembrandt, geschreven door Matthias Rozemond en eind 2018 uitgegeven. Het komt terug in de kern van het af te beelden personage door deze voor een deel met schaduwen te omhullen. In schoonheid en verval. Als je tussen de regels door leest, kun je ook licht en donker zien in het leven van Rembrandt zelf.

Rozemond schrijft over de jonge jaren van Rembrandt, vanaf het moment dat hij als kind bij een sneeuwballengevecht betrokken raakt tot het moment dat hij zijn grote liefde vindt. We lezen over de ontwikkeling van Rembrandt als kunstschilder en als mens. Over Rembrandts vrienden en in het bijzonder over vriend-concurrent Jan Lievens met wie hij een atelier en nog veel meer deelde. En met wie hij ook regelmatig ruzie maakte.

Rozemond presenteert overtuigend de mogelijke gevoelens, emoties en gedachten van Rembrandt. We herkennen hem als een gedreven kunstenaar met een buitengewone schildertechniek, kleurgebruik en compositie. Rembrandts werk ‘De anatomische les van dr. Tulp’ (1632) speelt een sleutelrol in de roman. Dit schilderij was gemaakt voor het Amsterdamse chirgurgijnsgilde. Het was Rembrandts eerste grote opdracht in Amsterdam. Het toont een openbare les van Tulp waarbij het lichaam van een terechtgestelde misdadiger fungeert als onderzoeksobject. Het gebruikte lichaam was van Adriaan Adriaansz (ook bekend als Aris Kindt) die in de roman ten tonele wordt gevoerd als vriend van Rembrandt.

Het leven van de jonge Rembrandt speelt zich af in een wereld waarin Europese overheden hun macht uitbreiden en tegen de achtergrond van de VOC en de lakenindustrie in Leiden. Er is een groot verschil tussen de gewone burgerij en de adel. In de Europese schilderkunst overheerst steeds meer het realisme.

Als je Rembrandts werken bekijkt, kun je zien dat hij oog had voor zijn omgeving, de (rauwe) werkelijkheid van alledag en voor details. Dat komt ook terug in de roman. Rozemond weet de sfeer van Rembrandts tijd weer te geven, niet alleen door de omschrijving van de omgeving maar ook door de levendige en soms komische dialogen tussen Rembrandt en zijn vrienden.

En dan de ontluikende liefde van Rembrandt voor Saskia van Uylenburgh. Speelse dialogen tussen die twee, aftastend, eerlijk, spannend… Zijn wens om elke dag een tekening van haar te maken. Kan het liefdevoller? Ja: Rembrandts verlovingsportret van Saskia (1633) dat is afgebeeld op de flap van het boek en op de boekenlegger die je bij het boek cadeau krijgt.

Matthias Rozemond deed voor deze roman uitgebreid archief- en literatuuronderzoek naar Rembrandt en Leiden in de Gouden Eeuw. Die kennis vormt de basis voor de roman. Het resultaat is een meesterlijk boek dat geen moment verveelt en de lezer midden in de zeventiende eeuw plaatst. Als ooggetuige.

Matthias Rozemond.
Het spel van licht en donker
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff B.V.
Amsterdam, 2018.
ISBN 978 90 245 7681 4
€19,99

In het jaar 2019 herdenkt Nederland de 350e sterfdag van Rembrandt van Rijn. In Leiden, Amsterdam, Den Haag en Leeuwarden zullen dan onder andere lezingen en tentoonstellingen worden gehouden.