Geschiedenis.nl

Bij binnenkomst van de werkruimte van papierfabriek De Middelste Molen in Loenen komen de geluiden van de machines en de vochtigheid in de ruimte je tegemoet. Dat is ook niet zo raar. De Middelste Molen werkt grotendeels op waterkracht en een stoommachine. Bezoekers kijken hun ogen uit naar het fascinerende werkproces voor er een vel papier zichtbaar wordt: hoe er van water, lompen en andere vezels pulp wordt gemaakt en via een transportband wordt vervoerd.. Je kunt de vellen papier dan al duidelijk zien, op weg naar de droogmachine. Daar komt ook wel wat menskracht bij kijken. Een prachtige stoommachine in een andere kamer werkt op volle toeren. De Sprengenbeek levert het water aan. De droge vellen worden gecontroleerd en opgeslagen voor onder andere verkoop en artistieke doeleinden. Bezoekers kunnen zelf in een aparte hoek in de ruimte papier scheppen, waarin een vorm van bijvoorbeeld een raceauto als watermerk zit.

Dit jubileumboek over de geschiedenis van het papier en De Middelste Molen is te koop in de molenwinkel. Prijs is € 25,00.

Dit jaar wordt gevierd dat op de Veluwe in Gelderland al 400 jaar papier wordt gemaakt. De Middelste Molen speelt daarin een grote rol. Begin zeventiende eeuw ontwikkelde zich de papierindustrie op de Veluwe. “Rond 1600 was papier maken eerst een bijverdienste van een boer,”weet Gert van Harten, medewerker van De Middelste Molen, te vertellen. Jan Steenbergen was de eerste papiermaker in Apeldoorn (1593). Maar Marten Orges, meester papiermaker en papierfabrikant, en zijn familie stimuleerden de papierindustrie op de Veluwe. Orges kwam uit Zwitserland. Hij was waarschijnlijk eerst soldaat in Staatse dienst en begon na de Slag bij Nieuwpoort (1600) een andere loopbaan. In 1601 stichtte Orges een papierfabriek aan de Beekbergense Beek.
Op de Veluwe komt rond 1622 de papierindustrie op. Het water uit de Sprengenbeek en de Grift werd gebruikt om de verschillende papiermolens die er toen waren te laten draaien. En zuiver water was een belangrijke voorwaarde voor een goede kwaliteit papier.
De economie en industrie maakten in de gemeente Apeldoorn een grote ontwikkeling door, onder andere door de papiermolens. Al in de zestiende eeuw vervoerde men over de Grift producten als hout en lompen. En lompen waren nodig als grondstof voor de papierindustrie. Lompenhandelaren leverden balen lompen aan, vervoerd met paard en wagen. Om de lompen te verwerken was er een heel proces om alles uit te sorteren. Katoen moest bij katoen en linnen moest bij linnen. Wat was uitgesorteerd ging in een zeef. Daarmee haalde men verontreinigingen uit de stof. Bij die zeef zat ook een kling. Daarmee sneed men de lompen in kleine stukjes.

De papiernijverheid op de Veluwe groeit in de periode van 1591 tot 1740. Vanaf 1830 daalt het aantal papiermolens weer. Dit werd veroorzaakt door onder andere de schaars wordende lompen, hogere pachten en de industrialisatie.

De Middelste Molen maakte gebruik van twee productieprocessen, namelijk handgeschept papier en vanaf 1800 machinaal gemaakt papier. In 1769 verbetert James Watt de stoommachine ingrijpend. Dat leidde ertoe dat De Middelste Molen een stoommachine wilde aanschaffen van 5,5 pk. Gert van Harten: “Wat in onze molen gebeurt op waterkracht en stoom, is het maken van de pulp met water in de juiste verhoudingen. De stoommachine drijft de zaak aan.” Ook kwam er in deze molen een droogcilinder. Daardoor hoefden de vellen papier niet meer aan drooglijnen opgehangen te worden.
Van Harten: “Voor de manier waarop we werken zijn er voorraadkuipen, de droogpartij, stoommachine en stoomkachel, zuigers, de koperen zeef waaroverheen de pulp loopt naar de droogpartij. Een jaar geleden is het waterrad gerenoveerd dat nu weer tachtig jaar mee kan. De Sprengenbeek bevat schoon water en mondt uit in de IJssel en is negen kilometer lang. De schoorsteen die niet meer in gebruik is, is nu een industrieel monument.”

Er waren vroeger twee middelste molens. In 1886 ontstond er brand in deze molens. Alleen de molen die nu te bezichtigen is in Loenen is toen herbouwd. Gert van Harten: “Het meest bijzondere van De Middelste Molen waarin we nu werken is dat er nergens meer wordt gewerkt met oude machines, zoals hier, en dat we het mooiste papier van Europa hebben.”
Om unieke papier melanges te maken worden er verschillende vezels gebruikt, zoals sinaasappelschillen, spijkerstof, beschadigd geldpapier, olifantenpoep en aspergeschillen. Als je het papier in de winkel van de molen ziet liggen, ziet het er echt mooi uit en je kunt zien dat er liefde in zit voor het vak van papier maken.

Waarom heet deze molen De Middelste Molen?
Van Harten: “De Middelste Molen kreeg zijn naam door zijn plaats langs de Sprengenbeek. Zo was er de bovenste in Loenen, de achterste (kartonfabriek) wat nu Smurfit Kappa is en De Middelste Molen stond dus in het midden.”
Loenen is nog steeds een belangrijk papiermakerscentrum met bedrijven die zich bezighouden met karton, golfkarton en kartonnage.

De Middelste Molen is te bezichtigen voor jong en oud. Niet alleen kan men zien hoe het werkt, men kan er, in een prachtige groene omgeving, de tijdgeest proeven en het fascinerende ervan ervaren. Er is een bezoekerscentrum, een winkel en een workshopruimte.

Onderstaande video is gemaakt door De Middelste Molen: