WEL VERLOREN MAAR NIET VERGETEN
Herdenken is belangrijk, maar wat te doen als je geen emotionele herinneringen hebt aan de Tweede Wereldoorlog?
Kort na het einde van de Eerste Wereldoorlog overleed mijn tante in de wieg. Mijn oma zocht een foto van haar overleden meisje uit en kocht er een rouwlijst bij. Tante zit er parmantig bij, handjes in de zij en kijkt uitdagend in de lens. Rondom het portret is een krans van bloemen te zien, aangevuld met een vogel en een vlinder. Op de achtergrond vliegt een zwaluw door de lucht. De lijst is versierd met slordig (of onhandig) geschilderde vergeetmenietjes en de tekst “Wel verloren, maar niet vergeten”.
Omdat het vandaag 4 mei is besloot ik haar te gedenken. Ik heb haar niet verloren, maar ben haar ook nooit vergeten. Dat kon ook niet want het lijstje stond in de woonkamer van mijn oma en ik vond het vanaf mijn eerste bezoek een interessant object. Op de een of andere manier (dat ben ik wel vergeten) is het in mijn bezit gekomen. Mogelijk heb ik het meegepikt na de dood van oma maar het kan ook zijn dat mijn ouders het voor me hebben bewaard want die hadden wel in de gaten dat ik iets had met “oude troep”. Daar hadden zij zelf niets mee, de wederopbouw eiste alle aandacht op en er was veel in te halen.
Even aan tante denken is een aardige manier van herdenken want ik ben van 1956 en heb “de oorlog niet meegemaakt” (ook een uitdrukking die maar enkele generaties meegaat). Mijn vader was bang om als dwangarbeider naar Duitsland te worden gestuurd en verhuisde naar een boerenfamilie. Daar had hij naar eigen zeggen de mooiste tijd van zijn leven.
Natuurlijk ben ik opgegroeid met verhalen over de oorlog. Op de lagere school leerde ik dat iedereen in het Verzet (hoofdletter v) zat en dat “we” alles deden om de jodenvervolging te voorkomen. Op de middelbare school leerde ik dat er ook veel foute Nederlanders waren (waaronder twee ooms) en dat de omvang van het verzet (zonder hoofdletter v) wel meeviel. Op de universiteit leerde ik dat er evenveel vrijwillige SS-ers waren als leden van het verzet (nog kleinere letter v) en dat in Nederland meer joden waren opgepakt en vermoord dan in andere Europese landen. Nu lees ik dat het wel meevalt en dat de waarheid in het midden ligt. Dat zal de invloed van de tijd zijn. ( “La réalité ne se forme que dans la mémoire”, las ik tijdens de wintersportvakantie in Der Wendepunkt van Klaus Mann. En die had het weer gelezen bij Proust. Daar moet ik nog steeds aan beginnen.)
Door de jaren heen heb ik 4 mei altijd herdacht maar eigenlijk zonder veel te voelen. Het is zoals vroeger in de kerk. Je buigt het hoofd en sluit je ogen, maar het raakt je niet echt. Je denkt tijdens het gebed aan het bh-bandje van Els de Vries of aan de voetbalwedstrijd van gisteren. Je weet dat god bestaat maar je voelt er niets bij. Aan die mentaal onzuivere toestand wil ik nu een einde maken. Vanavond om 20.00 uur kijk ik twee minuten naar de lijst en gedenk dan in een keer de hele bliksemse boel, met emotie: tante, oma, mijn ouders en alle slachtoffers van elke verdomde rotoorlog waar ook ter wereld.