Geschiedenis.nl

^{Foto's in dit artikel zijn van Jos van Raan en Marius van Leeuwen}

De basis voor een rechtszaak werd al in 1919 in het Verdrag van Versailles geformuleerd, met welk verdrag een einde kwam aan de Eerste Wereldoorlog.

Eén van de vele onderwerpen ging over de eventuele berechting van de keizer: “Een bijzondere rechtbank zal worden opgericht om de beklaagde te berechten…De rechtbank zal zijn samengesteld uit vijf rechters, afkomstig van de grootmachten Japan, VS, Groot Brittannië, Frankrijk en Italië… De rechtbank zal zich laten leiden door de hoogste drijfveren van internationaal beleid”.

De aanklacht was uiterst vaag geformuleerd. Er was geen ervaring met het omgaan met oorlogsmisdadigers. En kon een staatshoofd eigenlijk wel terecht staan?  De keizer zat inmiddels veilig op Kasteel Amerongen en de (neutrale) Nederlandse regering wilde de vluchteling met zijn gevolg niet uitleveren. Er waren in de jaren na de oorlog andere, belangrijker zaken die de aandacht vroegen. Toen kwam er een nog grotere oorlog en was de keizer ondertussen overleden. Deze zaak was afgesloten, zou je denken...

 

"Nee, die zaak is zeker niet afgesloten". Althans, dat dacht Hans Andriessen (foto rechts). In 1969 kreeg hij toevallig een paar boeken over de Grote Oorlog cadeau. Eén van die deeltjes toonde op de omslag een foto van Franse soldaten. Zij stonden te eten met hun etensblikjes rustend op een paar doodskisten die kennelijk al klaar stonden en waarin ze even later dan ook zelf kwamen te liggen na een Duitse aanval. Dat was voor hem een omslagpunt. Omdat hij in die tijd erg veel moest reizen, begon hij boeken aan te schaffen over die oorlog en vooral ook documenten te verzamelen en te bestuderen. Bijvoorbeeld over de Frans-Russische militaire conventie van 1894, waarin de vernietiging van Duitsland bepaald was. Toen is ook zijn interesse gekomen in de schuldvraag aan die oorlog. Was Duitsland alleen schuldig aan die vreselijke oorlog? En moest het daarom na de oorlog zo zwaar boeten?

 

Andriessen: "Inderdaad heb ik daarna altijd grote vraagtekens gezet bij het Verdrag van Versailles, de wijze waarop dat tot stand is gekomen en ook de manier waarop de diverse historici daarmee zijn omgegaan. In al mijn tot nu toe verschenen boeken heb ik dan ook steeds de schuldvraag als onderwerp gebruikt en dan natuurlijk ook de schuld die de keizer toebedeeld werd."
 

 

Hans Andriessen heeft ruim 15 jaar geleden het Studiecentrum Eerste Wereldoorlog (SSEW) opgericht met als doel de kennis over de Grote Oorlog in Nederland te vergroten door onder andere het stimuleren van onderzoek van bronnen en dergelijke en daarover te publiceren. Dat is gelukt. Vele artikelen en boeken zijn inmiddels door de SSEW op de markt gebracht. Maar de rol (verantwoordelijkheid) van de Duitse keizer bleef onduidelijk.

Hans Andriessen verzamelde een team van topjuristen en historici en stelde vijf concrete aanklachten op tegen de Duitse keizer. Professor Mr. Jan Reijntjes fungeerde als voorzitter van het hof, Mr. dr. Willem Sinneghé Damsté als aanklager, terwijl Hans Andriessen zelf de verdediging van de verdachte (keizer) op zich nam.

 

Na vaststelling door het hof over de juridische grondslag voor de berechting van de verdachte wordt hij verantwoordelijk gesteld voor: 

1. het beginnen van een aanvalsoorlog;

2. de inval van de Duitse troepen in België, waarbij internationale verdragen zijn geschonden;

3. strafbare feiten door het Duitse leger begaan in België;

4. de schending van internationale wetten en gebruiken in de oorlog;

5. het uitroepen van de onbeperkte onderzeebootoorlog.

 

Na overlegging van uitgebreid geformuleerde aanklachten en pleidooien komt het hof tot de volgende uitspraken:

1. onschuldig

2. schuldig

3. onschuldig

4. onschuldig

5. onschuldig

Eerder had het hof zich al uitgesproken over de legimiteit van het hof, het gelijkheidsbeginsel, een eerlijk proces en de immuniteit van de keizer.

 

Aangezien het hof Wilhelm op één onderdeel schuldig heeft verklaard, wordt er ook een straf uitgesproken. Levenslange detentie, te ondergaan in Doorn. Te vergelijken met de verbanning van Napoleon, met dit verschil dat laatstgenoemde nooit berecht is, maar wel gestraft. Wanneer het proces rond 1920 gevoerd zou zijn geweest, zou de uitspraak waarschijnlijk beduidend ongunstiger voor de keizer zijn uitgevallen. Lloyd George (foto3) ging in 1919 de Engelse verkiezing in met de leus “Hang the kaiser!” Hij stond met deze stemmingmakerij wel alleen. Volgens de historicus Sally Marks was dit een tegenwicht van de aan Duitsland opgelegde forse herstelbetalingen, waarvan hij vond dat ze onredelijk en op den duur zeer schadelijk waren voor de Duitse economie. 

 

Over dit proces is op 17 februari 2016 in Kasteel Amerongen, de plaats waar de keizer na zijn vlucht als eerste werd opgevangen, het lijvige boek gepresenteerd. In het kort werden de vijf aanklachten, pleidooien en vonnis toegelicht, waarbij soms een uitstapje werd gemaakt naar het heden. Tenslotte is het heden de som van de geschiedenis. Vervolgens krijgt de uitgever het woord. Hij komt uit België en kan vertellen over zijn voorvader die in de loopgraven gevochten heeft. Het eerste exemplaar werd door de voorzitter van de SSEW, Anton Kruft overhandigd aan Frits Bolkestein, voormalig minister en -Eurocommissaris, filosoof en jurist (foto rechts).

 

In meer dan 500 boeiende pagina’s met veel historische feiten en vooral juridische overwegingen wordt in het boek van het proces verslag gedaan. De bewijs- en andere relevante processtukken – ook meer dan 300 pagina’s – worden gepresenteerd op de website van de SSEW. Bij elkaar een document om van te smullen voor historici en juristen. Maar ook voor alle geïnteresseerden in de wereldgeschiedenis. 

 

Is met deze uitspraak de discussie over de rol van de Duitse keizer in de oorlog ten einde? Nee, en dat liet de heer Bolkestein in zijn toespraak ook wel doorschemeren. En dat had de SSEW ook wel verwacht. Daarom wordt er in de loop van het jaar nog een discussiedag georganiseerd waar de zaal uitgebreid kan discussiëren met de rechters, verdediger en aanklager. Ook Hans Andriessen had graag hoger beroep willen aantekenen, maar daarin voorziet het verdrag van Versailles niet.  Hij heeft in dit artikel het laatste woord:

 

Andriessen: "Kortom, na mij nu al meer dan 45 jaar te hebben verdiept in al deze kwesties heb ik een aantal zaken geleerd.