Geschiedenis.nl

Als een echte legionair onthulde de Arnhemse wethouder, Gerrie Elfrink (foto rechts onder)  op 11 maart 2016 een informatiepaneel en opende daarmee de visualisatie van de Romeinse legerplaats, Castra Herculis geheten, in de Arnhemse wijk Meinerswijk.  Hij was gekleed in een lorica hamata, een Romeinse maliënkolder, gereed voor de strijd. Het castellum is omstreeks het jaar 15 gebouwd aan de oever van de Oude Rijn, waar recent met scherven in een kooiconstructie de plattegrond van het Romeinse fort zichtbaar is gemaakt. De plaats werd pas in 1995 ontdekt en is zo groot als twee voetbalvelden. Het stenen complex werd gebouwd op resten van zijn houten voorganger. 

 

Even daarvoor had de wethouder het eerste exemplaar van Grens van het Romeinse Rijk uit handen van de auteur Paul van der Heijden in ontvangst mogen nemen. Dit boek vormt een project van de provincie Gelderland met diverse Gelderse gemeenten en een aantal cultuurstichtingen. En natuurlijk de uitgever Matrijs. 

 

Wat is er nu zo bijzonder aan de limes? In de eerste plaats het militaire karakter. Nergens anders in het Romeinse Rijk vinden we zo’n grote concentratie van militaire versterkingen. De grens van het Romeinse Rijk in Nederland liep van Katwijk via Leiden, Woerden, Vleuten, Driel, Arnhem, Nijmegen globaal langs de (historische of oude loop van de) Rijn richting Keulen en heeft een grote cultuurhistorische waarde. Het is niet voor niets voorgedragen voor de UNESCO-lijst van beschermd werelderfgoed. De Duitse en Engelse delen staan al sinds 2005 op deze lijst. Daarmee komt straks onze limes in hetzelfde rijtje als de Egyptische piramiden en de Chinese muur. Er is wel een belangrijk verschil. De limes is vooral een archeologisch monument. Het ligt grotendeels ondergronds, maar wordt op steeds meer plaatsen zichtbaar gemaakt met nagebouwde forten en wachttorens, opgravingen bv van een schip en informatieborden. 

 

De limes was bijna vier eeuwen lang niet alleen de grens die gericht was op de verdediging van het Romeinse Rijk, het was nog meer de transportader, waarlangs de handel op de Rijn en de wegen die erlangs liepen, plaats vond. Hierlangs ontstonden rijke handelscentra met een mengelmoes van inheemse en Romeinse invloeden. Ook werden er luxe villa’s gebouwd. De soldaten die er langs gelegerd waren, hadden als voornaamste taak die ader veilig te stellen. Ze waren afkomstig uit Spanje, de Balkan en Afrika. Hierdoor ontstonden gemengde culturen met verschillende gewoonten en religies. De grens moest ook duidelijk maken waar het Romeins territorium ophield. Overschrijding van de grens om handel te drijven was toegestaan, maar wanneer een Germaans volk zich begon te roeren, dan maakte de militaire voorzieningen het gemakkelijk om de grens te verdedigen. De Romeinen waren echter ook goed in het bewaren van de vrede, wat het grootste deel van de periode de normale situatie was. 

 

Het boek Grens van het Romeinse Rijk geeft in vijf hoofdstukken een duidelijk overzicht van de geschiedenis, de functies en betekenis van de limes, zowel in het buitenland als in Nederland. De nadruk ligt op de Romeinse geschiedenis van Gelderland. We lezen wie hier tweeduizend jaar geleden woonden en gelegerd waren, wat ze deden, dronken en aten en welke goden ze aanbaden. De Romeinen waren de eersten in ons land die aan watermanagement deden. Uitgebreid wordt geschreven over het dempen van moerassen het graven van kanalen. Plattegronden, foto’s en reconstructietekeningen geven een beeld van forten, villa’s, tempels, wegen, schepen, sieraden, gebruiksvoorwerpen en nog veel meer. Aan het boek hebben ook archeologen meegewerkt. Dat is zichtbaar aan de vele beschrijvingen en foto’s van hun opgravingen. Deze - vaak - topstukken zijn te zien in de musea. Met de informatie uit het boek gaat een bezoek aan zo’n museum een verbinding leggen met de limes. De limes komt daarmee tot leven.

Bataven als vrijheidsstrijders?

Tot ver in de 20e eeuw werden de Bataven gezien als de eerste vrijheidsstrijders van Nederland. Dat is onzin. Tijdens de Bataafse opstand waren de Bataven al sinds de vierde generatie min of meer geïntegreerd in het Romeinse Rijk. Julius Civilis was weliswaar van Bataafse afkomst, maar hij was ook Romeins burger en officier in het Romeinse leger. Waarschijnlijk ontstond de opstand door een combinatie van redenen…In onze nationale beleving is de Bataafse opstand heel belangrijk, maar op Romeinse schaal was het slechts een binnenbrandje aan de rand van het rijk. 

Conclusie

Het boek is in alle opzichten een juweeltje. Informatief en overzichtelijk ingedeeld met veel gekleurde kaartjes, impressies en foto’s die de tekst verduidelijken. Aan de vormgeving is veel zorg besteed. Ook de prijs is voor dit boek alleszins reëel. De auteur Paul van de Heijden, ondersteund door een team van deskundigen, heeft een uitmuntende bijdrage geleverd aan de Nederlandse geschiedschrijving. En dat hadden we ook in zijn eerdere publicaties al opgemerkt.