Geschiedenis.nl

Deze tentoonstelling in Museum Prinsenhof Delft laat geen schilderijen zien van kunstschilder Johannes Vermeer. Wel neemt het museum de bezoeker mee naar het Delft waarin Vermeer leefde, woonde en werkte en het laat zien in welk sociaal netwerk hij bewoog.

Want over Vermeer zelf weet men niet zo heel veel. Documenten, registers en andere archivalia uit het Stadsarchief Delft, voorwerpen en topstukken van andere kunstenaars uit Vermeers tijd laten je de tijdgeest van de zeventiende eeuw zien. Zoals de witte kan die in Vermeers werk terugkomt (‘Het Slapende Meisje’, 1656/57) en wijst op de opkomst van de Delftse plateelindustrie. Maar ook de prachtige hemelglobe van Willem Bleau (na 1621) en de authentieke geschreven regels in de documenten en boeken die in vitrines zijn gelegd ademen die sfeer. Op die manier zit je Vermeer toch dicht op de huid. En dat onder de kleurrijke engelen op het plafond, geschilderd door Leonard Bramer, collega en tijdgenoot van Vermeer.

Wat betreft zijn sociale netwerk weet men dat Vermeer lid was van de Delftse schutterij, evenals andere kunstenaars. Kapiteins en luitenants van de schutterij kwamen vaak uit rijke families. Vermeer was ook lid van het Sint-Lucas gilde, waarin hij natuurlijk contact had met andere Delftse schilders,  zoals Pieter de Hooch, Gerard Houckgeest en Carel Fabritius. Zij waren vernieuwende kunstenaars die experimenteerden met ruimte, licht en perspectief. Johannes Vermeer werd door hen geïnspireerd.

In het museum tonen kaarten, prenten en schilderijen het oude Delft in de zeventiende eeuw: de Oude en de Nieuwe Kerk, het stadhuis, het water, licht en de kleuren van de stad...alsof je zelf als bezoeker in die tijd rondwandelt. Het ‘Stadsgezicht vanuit het noorden’ van Jan van Goyen en ‘Gezicht op de Paardenmarkt te Delft’ van Pieter Wouwerman zijn daar fraaie voorbeelden van.

Bij de voorbereiding van de tentoonstelling zijn opmerkelijke historische bronnen gevonden zoals de vermelding van de naam Johannes Vermeer in een grafregister van de Oude Kerk. Daaruit blijkt dat Vermeer een uitvaart op stand heeft gekregen. Het register is te zien in het museum en de aanblik van deze aantekening  is indrukwekkend. Vermeer is op 16 december 1675 op 43-jarige leeftijd, betrekkelijk jong, overleden. 

Aan de huidige Paardenmarkt in Delft was het kruitmagazijn van de Staten van Holland en West-Friesland gevestigd. Op maandag 12 oktober 1654 ontplofte ongeveer 80.000 pond buskruit. Carel Fabritius was een van de slachtoffers. De ramp is de geschiedenis ingegaan als 'de Delftse Donderslag'. De schade was enorm. Ook Herberg Mechelen, eigendom van Vermeers moeder (tevens woonhuis) werd geraakt. De kosten voor herstel werden geraamd op 150 gulden. Bij de voorbereiding van de tentoonstelling is een archiefstuk gevonden dat op deze schadevergoeding betrekking heeft.

De schilderijen (van tijdgenoten van Vermeer) laten vaak intensieve kleuren zien, zoals in het bloemstilleven door Maria van Oosterwijck en een zelfportret. Kleurgebruik was zeker een belangrijk instrument van Vermeer. Denk aan de frisse, intense kleuren en het licht- en schaduwspel die zo goed te zien zijn in het ‘Meisje met de parel’ en ‘Het Melkmeisje.’ 

De tentoonstelling geeft een beeld van een hardwerkende, gedreven kunstenaar, met liefde voor zijn vak. Hij moet ook een uitstekend huisvader zijn geweest, geliefd door vrouw en (15) kinderen.Wat de tentoonstelling zo bijzonder maakt, is de intieme sfeer die gecreëerd wordt door de bijna voelbare aanwezigheid van de tijdgeest van de zeventiende eeuw. Het lijkt alsof we even deel uitmaken van de de wereld waarin Johannes Vermeer geleefd heeft.

Het gelijknamige boek bij de tentoonstelling ‘Het Delft van Vermeer’ van David de Haan, Babs van Eijk en andere auteurs geeft een helder inzicht in het leven in de tijd van Vermeer. We zien een mooi tijdsbeeld ontstaan, mede door de prachtige  foto's  van kunstwerken, voorwerpen en archiefstukken. Het boek is niet alleen een aanvulling  bij de tentoonstelling maar ook interessant als naslagwerk. Liefhebbers van archivalia komen zeker aan hun trekken door een hoofdstuk waarin archiefstukken centraal staan.

De tentoonstelling in Museum Prinsenhof Delft is nog te zien tot en met 4 juni 2023.

Boek bij de tentoonstelling:

Het Delft van Vermeer
Met bijdragen van David de Haan, Arthur K. Wheelock Jr., Babs van Eijk e.a.
Nederlands en Engels
23 x 27 cm
144 pagina’s
110 illustraties
Luxe paperback
Uitgeverij Waanders
NL ISBN 9789462624498
ENG ISBN 9789462624504
€ 29,95