Geschiedenis.nl

Dat een museumtentoonstelling meer behelst dan zomaar een aantal topstukken bij elkaar verzamelen, blijkt uit het uitgebreide onderzoeksprogramma dat aan de totstandkoming vooraf ging aan 'Het jaar 1000' in het Rijksmuseum van Oudheden. Marco Mostert doet daar in 1000 jaar geleden, Verhalen over Nederland in de tiende en elfde eeuw een boekje over open wat betreft de geschreven bronnen uit de tiende en elfde eeuw.

Op verzoek van RMO-conservator Annemarieke Willemsen onderzocht mediëvist en specialist middeleeuwse communicatie Marco Mostert een grote selectie van geschreven bronnen uit de tiende en elfde eeuw die in ‘Nederland’ zijn geschreven of over onze streken gaan. Hij deed dit samen met een groep studenten van Universiteit Utrecht.

In eerste instantie gingen de onderzoekers op zoek naar teksten die iets prijsgaven over de onderwerpen van de tentoonstelling Het jaar 1000, namelijk ‘over de materiële cultuur, de gebouwde omgeving, kleding en sieraden, natuurverschijnselen, ontginningen, maar ook naar groepsbeelden’.

Bloemlezing voor breed publiek
De zoektocht leidde naast een informatiestroom naar het museum uiteindelijk ook tot een bloemlezing van 45 tekstfragmenten die ‘zijn vertaald op een manier die uitnodigt tot lezen’. De teksten en tekstfragmenten in 1000 jaar geleden, Verhalen over Nederland in de tiende en elfde eeuw worden kort ingeleid, zonder vaktermen en notenapparaat. Sommige waren niet eerder naar modern Nederlands vertaald.

Geschreven bronnen in verschillende talen
De teksten variëren van reisverslagen tot wonderverhalen, van liefdesverklaringen tot stadsbeschrijvingen. Natuurlijk ontbreekt ‘Hebban olla vogalan’ niet, de pennenproeve van een Vlaamse monnik in de kantlijn van een handschrift uit ca. 1075. Deze zin was geschreven in de volkstaal. Het merendeel van de bronnen was in het Latijn geschreven, maar er zijn ook fragmenten uit het Oudengels en Oudnoors vertaald, en zelfs vanuit het Arabisch.
Ibrahim ibn Ya’qub reisde vanuit Spanje rond in onze streken en aan Utrecht wijdde hij enkele woorden. Hij bezag het leven hier met enig mededogen:
"Utrecht. Het is een grote stad in het land der Franken, ruim bemeten. Het land is daar doordrenkt van zout en ongeschikt om planten en gewassen te verbouwen. De bewoners handhaven zich met behulp van hun kudden, hun melk en hun wol. Aangezien ze geen hout hebben om te stoken, vervangen ze dat, omdat ze zich toch willen waren, door een soort modder."

Inkijk in tiende en elfde eeuw
De samensteller waarschuwt de lezer dat een verzameling tekstfragmenten tezamen geen historisch werk vormen. De bronnen zijn niet compleet weergegeven, er is geen analyse van de teksten of de periode waarin deze ontstonden. Het is wel een toegankelijke manier om kennis te maken met het rijke palet aan geschreven bronnen uit de tiende en elfde eeuw en een mooie aanvulling op het boek bij de tentoonstelling 'Het jaar 1000' van Annemarieke Willemsen.

Marco Mostert red.,
1000 jaar geleden, Verhalen over Nederland in de tiende en elfde eeuw
(Hilversum 2023)
ISBN 978-94-6455-080-1, € 15,00, 120 pag.
Uitgeverij Verloren