Geschiedenis.nl

‘Ik beloof de lezer dat het leuk zal worden’, staat in de inleiding van Van Rome tot Rome, Een nieuwe geschiedenis van de middeleeuwen. Verrassend, want historici laten zich in het bericht vooraf eerder uit over de doorwrochte studie die zij gedaan hebben en dat het door schamele bronnen een hele klus was om een toegankelijke geschiedenis te schrijven. Een belofte dat ik als lezer zal genieten, had ik nog niet eerder gehad. De Britse historicus Dan Jones gooit het dus over een andere boeg. Zijn vuistdikke werk mag dan over een complex onderwerp gaan maar waarom zou de lezer daar geen plezier aan mogen beleven, is zijn redenering. Nadat ik het boek na 704 pagina’s uit heb, kan ik concluderen dat de auteur zijn belofte heeft gehouden.

Middeleeuwen luchtig gebracht
Hoe is Jones daarin geslaagd? Vooropgesteld, hij heeft voor het plezier van de moderne lezer de middeleeuwen en de middeleeuwers op geen enkele manier geridiculiseerd; het onderwerp zelf neemt hij serieus. Zijn definitie van ‘leuk’ heeft meer diepgang en slaat op de manier waarop hij de geschiedenis brengt. Zijn stijl is losjes en de toon luchtig. Om een voorbeeld te geven: ‘Humanitaire crises zijn nooit fraai, en 376 was geen uitzondering’.
Hij trekt de lezer het verhaal in met een openingszin als deze: ‘In de lente van 799 zat het paus Leo III niet mee.’ Wat volgt, is dat op Leo III een aanslag werd gepleegd waarbij zijn aanvallers hem halfdood achterlieten. Het zat hem dus inderdaad niet mee. De onderkoelde wijze van inleiden gebruikt Jones veelvuldig: ‘In de tweede van het jaar 751 kreeg Childerik III een dure kappersbeurt.’ De beeldende voorstelling van zaken is een opstap naar de uitleg dat lang haar voor de Merovingische koningen een symbool van macht was en dat het afknippen dus gelijkstond aan het verlies van die macht. De koning werd afgezet en de voormalige dienaren, de hofmeiers, namen het stokje over.
Uit de voorbeelden is al af te leiden dat de auteur in de 16 hoofdstukken, verdeeld over 4 delen, mensen op de voet volgt. De middeleeuwers zelf staan centraal en ondergaan historische ontwikkelingen of zetten die in gang. Dat verhoogt de levendigheid van de tekst.

Een nieuwe geschiedenis met actuele thema’s
De ondertitel van Van Rome tot Rome luidt ‘Een nieuwe geschiedenis van de middeleeuwen’. Hoewel ik zo’n bijvoeglijk naamwoord als nieuwe altijd wat lastig vind te duiden – hoelang is zo’n statement überhaupt houdbaar – is het een boek waarin thema’s aan bod komen die de actualiteit beheersen, namelijk klimaatverandering, massamigratie, pandemieën, technische veranderingen en wereldwijde netwerken.
Jones stelt die vijf ontwikkelingen niet aan de orde om modieus te zijn, maar omdat ze passen bij het centrale thema van zijn boek. Dat is macht – wat in de oorspronkelijke titel Powers and thrones tot uitdrukking komt – en dit zijn ‘machten die zich aan de menselijke controle onttrekken’, maar wel een bepalende rol hebben op de loop van de geschiedenis. Zo verklaart hij de vierde-eeuwse komst van de Hunnen naar het Westen als een reactie op extreme droogte in de gebieden (in het huidige China) waar zij leefden. Zij ‘hebben voor een grimmige keuze gestaan: vertrekken of sterven.’ Hun vertrek deed ‘de Romeinse wereld op haar grondvesten schudden.’ De politieke macht stond onder druk door een macht die de mens niet in de hand had.
Hoewel hij actuele onderwerpen aanroert, waakt Jones ervoor om parallellen te trekken met het heden. Soms legt hij wel een link en reflecteert op het belang van het verleden voor de mensen van nu: ‘De geschiedenis blijft om ons heen kolken en geeft vorm aan houdingen, overtuigingen, vooroordelen en wereldbeelden.’ Wijze woorden. Van Rome tot Rome is inderdaad leuk, maar ook onderhoudend en leerzaam.

Dan Jones
Van Rome tot Rome. Een nieuwe geschiedenis van de middeleeuwen.
Eerste druk 2022; Utrecht 2024.
ISBN 9789401918350
€ 40,00
704 pag hardback.
Uitgeverij Omniboek

Video Dan Jones over de Nederlandse vertaling: