Geschiedenis.nl

De hervormingen die Maurits doorgevoerd had in de strijd tegen de Spaanse legers waren bedacht onder invloed van de Romeinse klassieke werken. Het handhaven van orde en tucht werd benadrukt zodat de mannenschappen in elke situatie zouden gehoorzamen aan de officieren en zij in kleinere, flexibele eenheden konden opereren. Maurits stelde daarnaast zijn troepen in dunne brede linies op, zodat de vuurkracht van de nieuw ingevoerde musketten optimaal benut zou worden. Een andere verbetering was dat de troepen in de winter niet meer afgedankt werden, maar permanent in dienst bleven. De geboorte van het staande leger en de moderne staat was daarmee een feit.

De these van Roberts kreeg al snel een vervolg. Met name de Britse historicus Geoffry Parker corrigeerde het beeld dat Roberts geschetst had en voegde enkele elementen aan de stelling toe. Parker beargumenteerde dat het tijdvak van Roberts te nauw was en uitgebreid moest worden. Parker benadrukte daarnaast het belang van de ‘trace italienne', een gebastioneerd verdedigingsstelsel dat het voordeel in de oorlogsvoering bij de verdedigers legde. Door deze verdediging waren aanvallers gedwongen hun legers uit te breiden. Het kostte immers meer manschappen om een stad met de trace italienne in te nemen. Naast Italië werd de trace italienne zeer veel toegepast in de Nederlanden.

Het is opvallend dat de Nederlandse literatuur in de loop van de geschiedenis weinig aandacht heeft besteed aan het Staatse leger. De vloot en de glorieuze momenten van De Ruyter c.s. hebben de prestaties van de soldaten te land geheel naar de achtergrond gedrongen. Olaf van Nimwegen doorbreekt met zijn boek deze lacune. In ‘Deser landen crijchsvolk' gaat Van Nimwegen ervan uit dat de Nassause legerhervormingen hebben geleid tot een tactische en een organisatorische revolutie. Deze twee revoluties leidden naar de vorming van het staande leger.

Voor zijn onderzoek heeft Van Nimwegen op indrukwekkende wijze gebruik gemaakt van archieven en andere primaire bronnen. Op zich niet geheel verwonderlijk want, zo geeft Van Nimwegen zelf aan, secundaire literatuur is er over dit onderwerp weinig beschikbaar. Aan het einde van elk hoofdstuk komt een korte conclusie aan bod. Via de conclusie krijgt de lezer weer zicht op het grote geheel, want door het intensieve gebruik van bronnen krijgt het boek een grote diepgang. Het gebruik van 17e en 18e eeuwse bronnen en citaten vormt echter ook een nadeel: de vaart raakt soms uit het lezen.

Het boek is opgedeeld in twee tijdseenheden: 1588 - 1648 en 1648 - 1688. In het eerste deel wordt inzicht gegeven in het Staatse leger en de veranderingen die het onderging: de tactische revolutie. Het boek is opgebouwd bij de basis van het leger, namelijk via de ‘personele' kant. Rekrutering, de positie van de officieren en betaling van de manschappen komen aan bod. In een verhelderend onderdeel legt Van Nimwegen de achtergrond uit waarom er een groot verschil kon bestaan tussen de organieke en werkelijke sterkte. Vanuit onze huidige tijd bekeken altijd een verwonderende situatie.

Op verhelderende wijze wordt ingegaan op de wijze van financieren van het leger door de compagniecommandanten en de Staten-Generaal. Goed zichtbaar is dat van de commandanten verwacht werd dat zij zelf hun compagnie onderhielden. De staat bemoeide zich maar weinig met de soldaten.

Opvallend is dat Van Nimwegen relatief weinig aandacht besteed aan de belegeringsoorlog in het perspectief van de militaire revolutie zoals die door Parker aangesneden wordt. Parker ontwikkelde zijn idee over de trace italienne immers vooral op grond van de grote hoeveelheid belegeringen die in de Lage Landen uitgevoerd werden. Het is jammer dat Van Nimwegen niet meer aandacht besteed heeft aan de discussie zoals die onder de militaire historici gevoerd wordt.

Naast de achtergronden van het leger wordt in ‘Deser Landen' ook ruime aandacht gegeven aan de krijgsverrichtingen die speelden in de opstand tegen de Spanjaarden. Deze hoofdstukken hebben een algemener politiek/militair gezichtspunt en laten de werking van de militaire revoluties op grotere hoogte zien.

Deel 2 van het boek behandelt de periode 1648 - 1688. Direct na het tekenen van de vrede werd een groot deel van de Staatse troepen afgedankt met als gevolg dat de opgebouwde kennis binnen enkele jaren verdwenen was. Toen de internationale spanningen weer opliepen moest het leger weer opgebouwd worden. De dreiging van Frankrijk dwong de Republiek ertoe alles op alles te zetten en grote investeringen te doen in het leger. Hoewel de Republiek erin slaagde Frankrijk in 1672 van het lijf te houden bleek dat met name de logistieke verworvenheden van de Fransen het Staatse leger op een achterstand gezet hadden. Door het magazijnstelsel was Frankrijk in staat om eerder in het jaar ten strijde te trekken én grotere legers op de been te brengen en te houden. Slechts door coalitievorming was het mogelijk Frankrijk in bedwang te houden. Maar de grote strijd zorgde in de Republiek ook voor een klimaat dat structurele verbeteringen toestond. Troepen kregen beter en vooral beter op tijd betaald. De logistieke ondersteuning verbeterde en compagnieën werden beter op sterkte gehouden. De strijd met Frankrijk bracht het Staatse weer in de conditie die het vóór 1648 had, namelijk een van de kwalitatief beste legers van Europa.

Concluderend kan gesteld worden dat ‘Deser landen crijchsvolk' een prachtig boek is dat door velen met grote interesse gelezen zal worden. Het rijke gebruik van bronnen, de heldere opzet van het boek en het feit dat dit boek een van de weinige in zijn soort in de Nederlandse taal is maakt het tot een aanrader. We kijken dan ook met spanning uit naar een volgend boek van Olaf van Nimwegen.

'Deser landen crijghsvolck' Het Staatse leger en de militaire revoluties 1588 - 1688