Geschiedenis.nl

Wiskunde is overal om ons heen. Het komt terug in bijna alle disciplines van de wetenschap, maar ook in het dagelijkse leven heeft het meer invloed dan menigeen doet vermoeden. De culturele organisatie CREA van de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam organiseerde een serie lezingen over de cultuurgeschiedenis van de wiskunde. Naar aanleiding van deze lezingenreeks verscheen eind 2006 de bundel ‘Een cultuurgeschiedenis van de wiskunde’. Hierin wordt de ontwikkeling van de wiskunde van de oudheid tot nu beschreven. In deze beschrijving wordt er ruim aandacht besteed aan de plaats van de wiskunde in een bepaalde cultuur of tijdvak en de culturele veranderingen die van invloed zijn geweest op die ontwikkeling.

Wiskunde lijkt niet aan een cultuur gebonden te zijn, het is immers een universele wetenschap. Desondanks staat de ontwikkeling van de wiskunde niet helemaal los van de cultuurgeschiedenis, iets dat de titel van dit boek al doet vermoeden. Machiel Keestra, organisator van de CREA-Studium Generale en tevens redacteur van ‘Een cultuurgeschiedenis van de wiskunde’ toont in zijn inleidende hoofdstuk aan dat er een wisselwerking bestaat tussen cultuur en wiskunde. In het oude Griekenland werd wiskunde vooral ingezet als middel om de werkelijkheid te kennen en begrijpen. Wiskunde werd dus gebruikt om metafysische vraagstukken te op te lossen. Andersom beinvloedde de wiskunde ook de cultuur. Zo werd de euclidische manier van bewijzen, vastleggen van axioma’s en dergeljke ook gevolgd in andere wetenschappen als logica, metafysica en fysica.

In het boek vertellen verschillende auteurs iets over de wiskunde in verschillende culturen en tijden. In de eerste twee hoofdstukken is er aandacht voor de Griekse oudheid en de Indiase en Arabische cultuur. Dan wordt er een grote sprong voorwaarts gemaakt naar West-Europa in de 17e eeuw. Hier ergens bevindt zich ook een keerpunt in de cultuurgeschiedenis van de wiskunde. Tot ongeveer de Renaissance had wiskunde een niet onbelangrijke plaats in de metafysica. Pas na de Middeleeuwen werd het een praktisch gereedschap, voornamelijk ingezet in de natuurwetenschap. De rest van het boek is gewijd aan de ontwikkeling vanaf deze wetenschappelijke revolutie tot nu.

Er wordt een duidelijk historische lijn gevolgd in het boek. Jammer is dat er met geen woord wordt gesproken over de vroege ontwikkeling van de wiskunde in oude culturen. Zo stamt onze tijdsrekening direct af van het talstelsel dat de Maya’s gebruikten. Ook het oude Egypte, China en Mesopotamië, waarin behoorlijk wat werd afgerekend en beredeneerd, blijven onvermeld. De lijn loopt van het vroege begin van de wiskunde, het vastleggen van axioma’s, definiёren van begrippen en bewijzen van stelling naar de toepassing van de wiskunde in onze geautomatiseerde maatschappij. Dit alles is zeer interessant om te lezen, maar vanaf de meerdimensionale meetkunde wordt het voor de leek moeilijk om de tekst te begrijpen. Vooral in het laatste hoofdstuk stijgt het niveau van de tekstuele illustraties bij het betoog tot een dermate hoog niveau dat de gemiddelde lezer, die met zoveel plezier begon met de simpele meetkunde van Thales, zal afhaken. Maar desondanks, voor degene die durft, is dit boek zeker een aanrader!

Een cultuurgeschiedenis van de wikunde – Machiel Keestra (red.). Uitgeverij Nieuwezijds , 2006.
244 pag. € 19,95. ISBN 978 90 5712 136 4.