Geschiedenis.nl

_{Reliëf van een leeuw, bestaande uit 900 stukjes, foto: Olaf M. Tessmer.}

Een basalten reliëf van een leeuw, dat bestaat uit 900 aan elkaar gelijmde stukjes, of van een enorme vogel, samengesteld uit 2600 stukjes, dat zie je niet vaak in een museum. De tentoonstelling 'Die gerettetten Götter' in het Pergamonmuseum in Berlijn vertelt het bijzondere verhaal achter deze gelijmde beelden.

Spectacularie vondst in eigen museum

Tijdens een expeditie in het Midden-Oosten in 1899 stuitte de Duitse diplomaat, oriëntalist en archeoloog Max von Oppenheim in het noordoosten van Syrië op de resten van een van een paleis dat stamde uit de eerste eeuw voor Christus. Op die plek, bij de Tell Halaf nederzetting, bevond zich drieduizend jaar eerder de Aramees-Assyrische stad Guzana, het centrum van de Mesopotamische Halaf-cultuur. In 1911 startten de opgravingen die leidden tot een spectaculaire vondst, bestaande uit tientallen kolossale basalten sculpturen van goden en godinnen, dieren en mythische beesten. Na afronding bracht Von Oppenheim de collectie onder in een eigen museum, een gerenoveerde machinefabriek. Als telg uit een joods bankiergeslacht kon hij zich dat financieel veroorloven.

Oorlogsschade

Het musuem leed echter zware schade tijdens de Tweede Wereldoorlog: in augustus 1943 werd het door brandbommen getroffen en de unieke houten, kalkstenen en gipsen voorwerpen uit de collectie verbrandden. De basalten beelden werden gloeiend heet door de brand, en spatten in duizenden stukken uiteen door het koude bluswater. Von Oppenheim had de tegenwoordigheid van geest om de brokstukken van de collectie in kisten te laten verpakken ‘voor later’. Maar dat ‘later’ kwam niet meer, want Von Oppenheim overleed in 1946, berooid na zijn periode als half-jood onder de nazi’s. De collectie raakte in de vergetelheid, mede als gevolg van de Duitse deling. En bovendien: wie had er zin in de ongetwijfeld moeizame restauratie van dit erfgoed, wie kon het betalen?

Zeven jaar passen en meten

Een jaar of tien geleden kwam er antwoord op die vragen. De stichting die het erfgoed van Max von Oppenheim beheerde, deed de kisten met de 3000 jaar oude brokstukken over aan het Berlijnse Pergamonmuseum en daar gingen de medewerkers met ‘Deutsche Gründlichkeit’ aan de slag met deze megapuzzel van 27.000 stukjes. “Alles is in een grote hal uitgelegd en gesorteerd. Daarna zijn de stukken als een enorme legpuzzel in elkaar gezet en verlijmd met epoxyhars”, vertelt Nadja Cholidis, wetenschappelijk leider van het restauratieproject Tell Halaf. Er was nergens in de wereld een vergelijkbaar archeologisch restauratieproject gaande, en er waren geen tekeningen en betrouwbare gegevens over hoe de basalten beelden er precies hadden uitgezien, alleen wat oude foto’s. Er zat niets anders op dan het ouderwetse handwerk. Nadja Cholidis: “Goed kijken, passen en meten en altijd maar doorgaan. Dat hebben we zeven jaar lang gedaan.”

Het resultaat mag er zijn: de verloren gewaande neolithische schat is andermaal tot leven gewekt en opnieuw door bezoekers van het museum te bewonderen. De bijzondere geschiedenis is eraan af te zien: het zijn basalten beelden van eeuwen her, waarvan de brokstukken overduidelijk met pijn en moeite weer in elkaar zijn gezet. Hoe lang de epoxyhars zal houden weet niemand, maar de verwachting is een paar decennia. Voor het geval dat tegenvalt is in ieder geval elk brokstuk en elke scherf geregistreerd, en kunnen de beelden in relatief korte tijd weer in elkaar gezet worden. 

De tentoonstelling Die geretteten Götter is tot en met 14 augustus 2011 te zien in het Pergamonmuseum in Berlijn.

Meer lezen over kunst tijdens de Tweede Wereldoorlog? Lees ook het artikel Kunstsoldaten op deze website.

 













_{De kleine sorteerhal, foto: Olaf M. Tessmer.}