Geschiedenis.nl

 

Hoe kleurrijk het leven van Abraham Lincoln ook was, zijn levensloop wordt meestal gekoppeld aan drie feiten: 
 

1) Hij was president tijdens de Amerikaanse burgeroorlog. 

2) Hij schafte de slavernij af.

3) Hij werd tijdens een theaterbezoek doodgeschoten door John Wilkes Booth. 

 
Genoeg stof voor een film. Opmerkelijk is het dan ook, dat Spielberg juist de burgeroorlog en de moord grotendeels buiten beschouwing laat. Een film over de slavernij dus, maar dan zonder beelden van kromgegroeide slaven op de katoenplantages of hun wrede slavenhouders. De strijd in deze film speelt zich af in Washington en toont vooral beelden vanuit het Witte Huis en het Capitool. Spielberg focust op de heksentoer die Lincoln moest ondernemen om de afschaffingswet er door heen te krijgen. Het land is hopeloos verdeeld (Republikeinen zijn voor de afschaffing, Democraten tegen). We zien veel beelden uit het Congres waar de parlementariërs elkaar op een even creatieve als onparlementaire wijze de maat nemen (‘U bent een minderwaardig schepsel!’). Lincoln moet originele manieren zoeken om tot de benodigde stemmen te komen. Vleien, dreigen, sjacheren, hij zet er speciale mannetjes voor in, die de weifelende kiesmannen over de streep moeten slepen.

 

In Lincolns tijd hadden Afrikaans-Amerikanen geen stemrecht, laat staan dat ze in de politiek zaten. Ze waren kamermeisje, koetsier of frontsoldaat. In die rollen zitten ze dan ook in de film. Opvallend is wel dat deze mensen, stuk voor stuk laag opgeleid, in staat zijn om zich in de meest eloquente bewoordingen uit te drukken. Zelfs de zwarte soldaat die Lincoln vertelt dat hij na de oorlog geen schoenpoetser meer wil zijn, citeert moeiteloos een speech die de president een paar maanden daarvoor gaf op het slagveld van Gettysburg. Niet helemaal realistisch. Een van de meest sprekende scènes is dan ook die van een zwarte bediende in het huis van één van Lincolns politieke kameraden. Alleen haar torso komt in beeld. Geen hoofd, geen benen: ze is niet helemaal mens. En dat is hoe blanke Amerikanen, óók degenen die voor de afschaffing van slavernij waren, de zwarten zagen: wellicht een mens, maar zeker geen mens die slim genoeg is voor stemrecht.

 

Wel kwalijk is dat zwarte Amerikanen een veel grotere rol hebben gespeeld bij de afschaffing van de slavernij dan deze film suggereert. Afrikaans-Amerikanen vluchtten naar het noorden en demonstreerden in de hoofdstad dagelijks  tegen de slavernij. Nu lijkt het alsof slechts een handjevol bevlogen blanke mannen de slavernij beeindigden. 

 

Wat Lincoln de moeite waard maakt, is het geweldige acteerwerk van hoofdrolspeler Daniel Day-Lewis. Hij zet Lincoln overtuigend neer. Het klopt tot in de kleinste details zoals het voorovergebogen loopje, de aarzeling in zijn stem, en de voorliefde voor anekdotes die altijd net iets te lang duren. Day-Lewis schittert ook als vader en (tekort schietende) echtgenoot. Scenarioschrijver Tony Kushner heeft dankbaar gebruik gemaakt van de biografie van Doris Kearns Goodwin over Lincoln (Team Of Rivals: The political genius of Abraham Lincoln, verschenen in 2005). Daarin staat dat Lincoln een liefhebbende vader was, maar wel één die zijn twee jongste zonen amper wist te temmen. Ook in de film raast de hyperactieve presidentszoon Tad door het Witte Huis.

De moeizame relatie met zijn echtgenote is mooi in beeld gebracht. ‘Schat, we zijn al zo lang samen ongelukkig geweest’ fluistert de president haar met een glimlach toe, vlak voordat ze samen onderweg zijn naar een toneelvoorstelling. Het is een van de spaarzame romantische momenten en daarom ook vlak voor de fatale toneelvoorstelling geplaatst waar Lincoln aan zijn einde komt. De moordenaar komt niet in beeld. Er wordt met geen enkel woord over John Wilkes Booth in deze film gesproken. Dat is opmerkelijk, want de gestoorde Booth was een intrigerend personage geweest. De licht ontvlambare Booth was niet alleen een radicale voorstander van de slavernij, maar ook een bekend acteur, geliefd bij velen. Een interessante tegenstelling. 

 

Het is uiteraard de keuze van Spielberg. Het lijkt er op dat de regisseur de scherpste tegenstellingen uit de film wilde filteren. Lincoln toont slechts één vechtscène vanaf het slagveld waar de Amerikanen elkaar met bajonetten in de aanslag, brullend naar de keel grijpen. Spielberg kiest ervoor om één kant van de geschiedenis te tonen, namelijk die van de ‘beschaafde’ Amerikanen die elkaar met woorden bevechten. Spielberg lijkt zijn landgenoten te willen zeggen: ook toen waren we het oneens, ook toen lagen twee politieke partijen hopeloos met elkaar overhoop, maar ze kwamen er samen wel uit. En hoe: de slavernij werd afgeschaft en de VS bleef één, ongedeeld land. Die wil om uit de barbarij te stappen, dient Amerika tot voorbeeld te zijn. Niet voor niets eindigt de film met een fragment uit Lincolns beroemde (tweede) inauguratiespeech: “Let us strive (…) to do all which may achieve and cherish a just, and a lasting peace, among ourselves, and with all nations”. 

 

Het pleit voor Spielberg, dat hij het leven van een eigenzinnige politicus niet vermaakt tot een mediageniek piefpafpoef evenement met ellenlange veldslagpassages. Toch had ik het idee dat in deze film meer had gezeten wanneer  er minder was ingegaan op de schriftelijke details rond de slavernijwetgeving. Nu zie je wel erg veel ‘talking heads’, zeker voor een Amerikaanse film. Gelukkig maakt het acteertalent van hoofdrolspeler Daniel Day-Lewis alles goed.

Aanbevolen voor iedereen met een interesse in de Amerikaanse politieke geschiedenis, zolang je maar beseft dat Spielberg speelfilms regisseert en geen documentaires.