VRIEND OVER VIJAND
Een beeld zegt meer dan duizend woorden, een spotprent zo mogelijk nog meer. Zeker als je de op het eerste gezicht geheimzinnige taal van de tekenaars begrijpt.
Spotprenten zijn al heel oud. Er zijn voorbeelden bekend uit de Oudheid en tijdens de Tachtigjarige Oorlog bediende zowel Spanje als de Republiek zich van (spot)prenten om hun boodschap over te brengen. Zeker in de tijd dat nog niet iedereen kon lezen, was een prent hier uitermate geschikt voor. Het was natuurlijk wel een voorwaarde dat de boodschap gemakkelijk te begrijpen was. Om dit te bereiken, werden bepaalde eigenschappen van personen of situaties uitvergroot en op deze manier werd de actuele situatie vereenvoudigd. Vaak werden er symbolen gebruikt die bij iedereen bekend waren om het verhaal (en de boodschap van de tekenaar!) van de prent te vertellen. Eigenlijk als wij dus nu naar een spotprent kijken die we niet helemaal begrijpen, ligt dat aan ons en niet aan de tekenaar! Zijn oorspronkelijke publiek begreep de prent immers gegarandeerd wel!
Dit uitgangspunt wordt door Paul van Damme meesterlijk gebruikt om aan de hand van bijna 400 spotprenten uit dertig landen onze kennis van de Eerste Wereldoorlog bij te spijkeren en zelfs te verbreden. Want in welk boek van gerenommeerde historici wordt er aandacht besteed aan thema's als 'Seks', 'Slapen' of 'Humor'? De bekende thema's, zoals 'Deelnemers' en 'Campagnes' komen uiteraard ook aan de orde. Van Damme slaagt er uitstekend in al zijn thema's aan de hand van één of twee prenten beknopt uit te werken. Deze manier van werken kan een zeker risico inhouden omdat spotprenten onvermijdelijk een zeer subjectief karakter hebben. Als een historicus zich hiervan bewust is en zich niet beperkt tot prenten uit enkele landen, dan zijn spotprenten uitermate interessant en goed bruikbaar als historisch bronnenmateriaal. Zoals Van Damme zelf schrijft: “Zij geven de historicus een aparte inkijk in de toenmalige samenleving. Wie en wat was belangrijk genoeg om te worden bespot? Wat was de doelgroep en wat vond die ergerlijk of belachelijk? En vooral: hoe werd gedacht over bepaalde gebeurtenissen en figuren?” Van Damme waarschuwt in de inleiding dat een prent alleen zijn verhaal kan vertellen in historische context. Om te voorkomen dat die context te gekleurd of te eenzijdig wordt, moet de aandacht uitgaan naar alle partijen.
Het resultaat van Van Dammes selectie is een uitermate leuk en leesbaar boek. Voor diegenen die al het een en ander van de Grote Oorlog af weten is het leuk hun eigen interpretatie van de prenten te vergelijken met die van Van Damme. Als je er nog niet zoveel vanaf weet, is dit boek een uitstekende en 'grappige' introductie!
Titel: Vriend over Vijand. De Grote Oorlog in Spotprenten
Auteur: Paul van Damme
ISBN: 978 94 014 0695 6
Uitgeverij: Lannoo
Aantal pagina's: 350
Prijs: 39,95