Geschiedenis.nl

Met bijna 250.000 afbeeldingen over de Nederlandse geschiedenis behoort  de Atlas Van Stolk tot de belangrijkste nationale beeldcollecties. De collectie omvat materiaal vanaf de zestiende eeuw tot en met foto’s en posters uit de 21e eeuw. Veel politieke tekenaars, waaronder Leo Jordaan, Eppo Doeve, Frits Müller en Fritz Behrendt, zijn vertegenwoordigd in de Atlas.

Het woord Atlas verwijst niet naar een boek met landkaarten, maar is een negentiende-eeuwse term voor collectie. Grondlegger ervan is Abraham van Stolk. Hij was een Rotterdamse houthandelaar met een passie voor vaderlandse geschiedenis. Hij verzamelde prenten, tekeningen, foto's en affiches. Na zijn dood ging de verzameling over op zijn zoon. Die breidde de collectie uit net als latere erfgenamen die eveneens gepassioneerde verzamelaars waren. Op een gegeven moment werd de collectie te groot om aan huis te houden en gaf de familie de verzameling in bruikleen aan de Gemeente Rotterdam. Sindsdien is de Atlas Van Stolk een openbare collectie en gevestigd in het Schielandshuis te Rotterdam.
 

Het belang van het delen met publiek staat voorop. Tot nu toe heeft de collectie zich openbaar gepresenteerd in de vorm van tentoonstellingen in het Schielandshuis en in de Kunsthal Rotterdam. Daarnaast is een groot deel van de collectie openbaar en door iedereen te raadplegen via internet. Het digitaliseren van de collectie is een groot project, waar de komende jaren mee wordt door gegaan.

_{Rechts: Politieke prent van Leo Jordaan uit de Tweede Wereldoorlog, Atlas Van Stolk}

Directeur van de Atlas Van Stolk is Lina van der Wolde. Zij ontwikkelde een plan om de prenten en foto’s van de collectie meer onder de aandacht te brengen van docenten en leerlingen in het onderwijs. Geschiedenis.nl stelde haar zeven vragen.

Geschiedenis.nl:  Wie is Lina van der Wolde en hoe bent u bij de Atlas terecht gekomen?
 

Ik ben opgeleid als kunsthistoricus, heb in de avonduren gestudeerd aan de universiteit in Leiden, en ben pas vrij laat, na mij veertigste, bij de Atlas terecht gekomen, gewoon via een advertentie voor een vacature.

Geschiedenis.nl: Op welke middelbare school heeft u gezeten en werd daar door de docent geschiedenis veel gedaan met politieke prenten?
 

Mijn schoolgeschiedenis is niet zo doorsnee. Ik ben een ‘schipperskind’ en heb op een schippersinternaat gezeten. Daarna ben ik schriftelijk staan studeren. Het VWO-diploma heb ik behaald via staatsexamen. Uiteraard had ik geschiedenis in mijn pakket. Maar had dus niet een persoonlijke relatie met een docent. Ik herinner mij eigenlijk geen politieke prenten in het lespakket. Mijn liefde daarvoor is vooral gegroeid bij de Atlas. Want wij beheren daarvan een prachtige collectie.

Geschiedenis.nl: Welke onderdelen van de collectie zouden vooral geschikt zijn voor het geschiedenisonderwijs? 

 

De Atlas Van Stolk is een cultuurhistorische collectie en breed in thema: van belangrijke politieke gebeurtenissen tot het leven van alledag. Reclamemateriaal leent zich goed om bewust te leren kijken. Er zit altijd een boodschap in, de maker wil iets met de kijker, en om dat te achterhalen heb je bagage nodig. Je moet het beeld kunnen duiden en begrijpen. Maar ook de politieke spotprenten vormen in dit opzicht interessant materiaal. Ze zijn vaak moeilijker en vragen om behoorlijke kennis van tijd en context. ‘Echte’ kennis van de geschiedenis dus.

Geschiedenis.nl: De Atlas Van Stolk heeft een plan om beeldonderwijs aan te bieden. Wat wordt daarmee bedoeld en hoe zou dat in zijn werk moeten gaan?

Het plan voor beeldonderwijs Beeldkraken beoogt jongeren bewust te leren kijken. Dagelijks komt een gigantische hoeveelheid beelden op ze af, ieder uur, iedere minuut. En er is de Atlas Van Stolk die een enorme hoeveelheid beelden beheert. Aan de hand van de Atlasbeelden kan veel worden geleerd over de beelden van nu. Wij willen graag de Atlas inzetten om jongeren te helpen. We zoeken daarvoor de hulp van het onderwijs, van vakkrachten en specialisten, om de twee beeldwerelden bij elkaar te brengen. Om een doorlopende leerlijn te kunnen ontwikkelen voor beeldonderwijs in PO en VO. Een leerlijn die leerlingen mediawijs maakt. En daarmee tot weerbare burgers in de maatschappij. 

 

Geschiedenis.nl: Waarom zou een docent geschiedenis aan jullie plan Beeldkraken mee moeten doen. Wat heeft hij/zij eraan?

Eerst moet de financiering worden geregeld. Er is grote behoefte aan beeldonderwijs. Ik zie het als een basisvaardigheid, zoals rekenen en taal. We hebben met het conceptplan Beeldkraken iets wezenlijks aangeboord waarvan het  potentieel algemeen wordt erkend. De docent kan met zijn/haar expertise aan de wieg staan van een plan dat ongetwijfeld in de toekomst landelijke draagkracht krijgt. Die reactie krijg ik van veel ingewijden, ook op het ministerie van onderwijs. Maar alleen met de hulp van de vakkrachten kan er iets moois ontstaan. De docent moet daarbij niet schrikken en denken dat wij morgen op de stoep staan. Eerst moet de financiering worden geregel. Het fonds vraagt om partners. Als de financiering slaagt, draagt de Atlas de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het plan en zal daarvoor medewerkers in dienst nemen. We willen het de docenten zo gemakkelijk mogelijk maken. Dus het materiaal eenvoudig en snel aanleveren, via downloadbare modules en via papieren lesmateriaal. De docent hoeft het alleen maar te testen in de klas. En een reactie te geven. Wat heeft hij/zij eraan? De docent zorgt dat jongeren een wezenlijke vaardigheid verkrijgen. Waar zij niet zonder kunnen in onze beeldcultuur. De docent zorgt dat de leerlingen mediawijs worden en zich kunnen ontwikkelen tot weerbare burgers.

 

Geschiedenis.nl: Beeldkraken (het analyseren van prenten en foto’s) zou volgens u ook op andere vakken dan geschiedenis van toepassing kunnen zijn. Op welke manier?

Ons beeldmateriaal is vakoverstijgend, is niet alleen van belang voor het vak geschiedenis. Het bevat in veel gevallen ook tekst die om interpretatie vraagt en dan komt het vak Nederlands in beeld. Verder geven de beelden een visie op de maatschappij die uiteraard ter discussie moet staan en dan beland je bij maatschappijgeschiedenis. Beeldinterpretatie vraagt om vaardigheden op velerlei gebied en is interdisciplinair. Dat is juist ook wat het Platform onderwijs 2032 aangeeft. Het platform plaatst digitale vaardigheden en mediawijsheid als speerpunten in het toekomstige onderwijsbeleid. Het pleit er tevens voor dat scholen structurele samenwerking aangaan met culturele instellingen. Beeldkraken en de Atlas Van Stolk passen uitstekend in de plannen van het Platform. 

 

Geschiedenis.nl: Wat vindt u zelf het meest aansprekende stuk uit de collectie? 

Iets ouds maar heel bijzonder: het album Van Kittensteyn (zie afbeelding rechts). Het is een dik boek dat dateert uit 1613. Het bevat vijfhonderd bladen die een beeld geven van de geschiedenis vierhonderd jaar terug, van wat er toen speelde, vooral in Nederland maar ook daarbuiten. Als concept is het eigenlijk de Atlas Van Stolk in het klein. Het album bevat nieuwsbeelden van oorlogen, zoals de opstand tegen Spanje die bijna van dag tot dag wordt gevolgd. Verder komen ontdekkingen en nieuwe gewoonten voorbij, zoals een tekening van rokende mannen. Tabak was nog maar kort verkrijgbaar. Daarnaast beeldverslagen van reizen naar verre landen, exotische landschappen en portretten van vreemde vorsten. Maar ook dicht bij huis: de wonderbaarlijke aanspoeling van een walvis op het strand bij Katwijk. Album Van Kittensteyn toont de toenmalige wereld in het klein. Het is als object uniek in de wereld. En dat zeg ik niet gauw.

De Atlas Van Stolk