Geschiedenis.nl

In de middeleeuwen en de renaissance maakten kunstschilders in de Lage Landen werken in opdracht van de koning of de (katholieke) kerk. Na de Reformatie en de Opstand vielen in de Noordelijke Nederlanden de katholieke kerk en het hof weg als opdrachtgevers van kunstenaars. Maar rijke burgers, bijvoorbeeld kooplieden, begonnen kunst te kopen van schilders, zoals landschappen, portretten en taferelen uit het dagelijkse leven. Ze wilden hun huizen versieren met kunst en antiek. We zijn beland in de Gouden Eeuw, ofwel de zeventiende eeuw. Het is de eeuw, waarin de Repunliek der Verenigde Nederlanden een onafhanhelijke staat werd.

Er werden ontdekkingsreizen gemaakt en koloniën gesticht. De Oostzeehandel, Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West-Indische Compagnie bloeiden, waardoor de handel en nijverheid en daarmee de inkomsten toenamen. De kunsten profiteerden, zoals de literatuur, muziek en architectuur. Maar vooral de schilderkunst, waarin de kunststijl van het Hollands Realisme overheerste, floreerde.

Het boek ‘Het Grote Gouden Eeuw Boek’ van Jeroen Giltaij biedt een bijzonder inkijkje in de wereld van de Hollandse schilderkunst in de Gouden Eeuw. Stillevens, portretten, landschappen, het dagelijks leven, dieren en stads- en zeegezichten waren voor de kunstenaars dankbare onderwerpen.

In de Gouden Eeuw was in de Republiek de scheepvaart toonaangevend. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er veel schilderijen werden vervaardigd met een zeegezicht als onderwerp. Een fraai voorbeeld is het schilderij ‘De aankomst van Frederik van de Palts en zijn gemalin Elisabeth Stuart te Vlissingen, 29 april 1613’ gemaakt door Hendrik Vroom. Het is een groot schilderij, gedetailleerd en geschilderd in prachtig heldere kleuren. Het is alsof je aan boord bent en meedeint met de golven.

Natuurlijk ontbreken in het boek de grote namen niet, zoals Johannes Vermeer, Rembrandt van Rijn, Jan Steen en Jan van Goyen. Maar er worden ook minder bekende kunstenaars benoemd en besproken. Bijzonder is dat Jeroen Giltaij ook kunstenaressen benoemt en bespreekt, zoals Judith Leyster en Maria van Oosterwijck, welke laatste zich gespecialiseerd had in stillevens.

In een apart hoofdstuk worden schilderijen voor het stadhuis van Amsterdam beschreven. En er waren ook kunstenaars die bouwkunst op het doek vastlegden. Een architectuur-schilderij werd gekenmerkt door ‘perspectiven’ (doorkijkjes). En over doek gesproken: er werd voor bepaalde genres ook geschilderd op leisteen en koper. Leisteen werd vanwege zijn zwarte kleur gebruikt voor het schilderen van nachtelijke taferelen. Op koper kon met een fijnere penseeltoets worden gewerkt.

Jeroen Giltaij laat in 21 hoofdstukken met prachtige foto’s en duidelijke begeleidende teksten zien hoe groots de Hollandse schilderkunst in de Gouden Eeuw was. De sensuele uitstraling van ‘Het meisje met de parel’ van Johannes Vermeer, de psychologische diepgang van het ‘Zelfportret als de apostel Paulus’ van Rembrandt, het indrukwekkende schilderij van ‘De zeeslag bij Gibraltar op 25 april 1607’ van Cornelis van Wieringen en ‘Jonge vrouw aan de kaptafel’ van Gerard Dou. Het is maar een greep uit al die betoverend mooie schilderijen die geschiedenis hebben geschreven en gelukkig steeds te bewonderen zijn. Het boek van Giltaij is een heerlijk boek om in te kijken en te lezen. Het streelt de zintuigen, verrijkt de geest en dwingt respect af voor de grote schilders van de Republiek in de zeventiende eeuw.

Jeroen Giltaij
Het Grote Gouden Eeuw Boek. De Hollandse schilderkunst.
Uitgeverij Wbooks
49,95