Geschiedenis.nl

Over een gebrek aan aandacht hebben Vikingen nooit hoeven klagen. Niet dat zij klagers waren. Dat deden eerder de monniken die in hun geschriften schreven over de wandaden van de mannen uit het noorden die kloosters en kerken leegroofden en geestelijken niet spaarden in hun bloeddorst.

Ook ver na hun eigen tijd – pakweg de late achtste tot en met elfde eeuw – bleef de inkt over de Vikingen vloeien. Na hun herontdekking in de 19e eeuw romantiseerden Victoriaanse geschiedvorsers erop los, met als voornaamste bronnen de klaagzang van de monniken. Die vroege historici lieten de mannen met gehoornde helmen vechten en drinken uit de schedels van hun overwonnen vijanden. Dit is tot op de dag van vandaag het populaire beeld van de Vikingen in films en strips, ondanks dat moderne historici hebben getracht dit beeld bij te stellen. Zij benadrukken juist de vreedzame kant van de Vikingen. Zij mochten dan wel eens plunderen en slachten, maar oh oh oh, wat waren zij toch bedreven in handel en ambachten.

Piraten of plunderaars?
Zowel de populaire als academische kijk op de zaken slaan de plank mis volgens Tom Shippey. In de inleiding van Lachend naar Walhalla zet hij het eerste beeld weg als ‘volkomen onzin’ en zijn collega-wetenschappers die de Vikingen een goede naam willen bezorgen, betitelt hij als de ‘faculteitsclub’ wat ongetwijfeld niet complimenteus is bedoeld. Hun visie is volgens de auteur namelijk ‘minstens even eenzijdig als stripboekplaatjes’. Die historici hebben het niet over Vikingen – wat de titel van hun boeken ook mag doen geloven – maar over Scandinaviërs of Noormannen. Vikingen zijn "geen etnisch etiket maar een beroepsaanduiding: Vikingen waren piraten of plunderaars."

Shippey benadrukt dat Lachend naar Walhalla over de Vikingen gaat. Hij gaat op zoek naar wat die rovers het voordeel gaf om drie eeuwen lang grote delen van Europa schrik aan te jagen. Dat waren niet mankracht en middelen want die waren in hun thuislanden schaars. Hun langschepen waren weliswaar technische hoogstandjes maar verklaren niet de succesvolle strooptochten landinwaarts over smalle rivieren of vaste bodem. Lag het dan aan hun doelwit? Niet vanzelfsprekend. Hun tegenstanders waren niet alleen geestelijken met knikkende knieën maar ook strijdlustige Friezen, Franken, Angelsaksen en Ieren die in sommige gevallen beter georganiseerd waren dan de invallers. Wat de Vikingen uitzonderlijk maakt is hun denkwereld en "het doel van dit boek is om die denkwereld in kaart te brengen."

Galgenhumor
In ruim 400 pagina’s passeren tientallen helden en heldinnen uit verhalen die weliswaar na de Vikingtijd werden vastgelegd maar de mythen en legenden die ervoor als basis dienden, waren ouder. Die verhalen geven inzicht in hoe Vikingen dachten. En die denkwijze was wreed, verraderlijk, bruut, gemeen en bovenal met een minachtende houding tegenover de dood. De Vikingen hadden een soort doodscultus, volgens Shippey. Ook al keken zij de dood recht in de ogen, zij bleven grappen maken. Humor, maar niet in de meest verfinde vorm, was een van de karakteristieken van de ware Viking. Het was zijn geheime wapen. Verliezen was geen schande, zolang je je maar niet gewonnen gaf. Dat gold zelfs als je verloor van de dood. Dat deed je met een lach op je gezicht: "Högni lachte toen zij zijn hart eruit sneden,de kloeke wondensmid, klagen kwam niet in hem op…"

Shippey wil de denkwereld van de Vikingen blootleggen en zijn boek "lezersvriendelijk maken". In het eerste is hij naar mijn idee beter geslaagd dan het tweede. Lachend naar Walhalla is een interessant boek om te lezen, maar niet per se gemakkelijk. Shippey is een groot kenner van J.R.R. Tolkien, de auteur van In de Ban van de Ring en De hobbit en van beroep taalkundige met veel kennis van de Oudengelse en -Noordse talen. Ik moest bij het lezen wel eens denken aan Tolkiens De silmarillion; daarvan weet je dat je een waardevol boek in handen hebt maar er is soms gewoonweg geen touw aan vast knopen met al die onbekende namen en ingewikkelde verbanden. Zover wil ik niet gaan bij het oordeel over Lachend naar Walhalla, maar de auteur zet de lezer wel aan het werk.

Hij geeft zich meer dan eens over aan namedropping en het geven van een overdosis aan informatie. Een voorbeeld: "Ten slotte moet nog opgemerkt worden dat Thorgerd, of Gerd, de beschermster van de jarls van Hladir, misschien ook model stond voor de tamelijk overbodige vrouw Lathgertha van Ragnar Lodbrog (nu Lagertha in de televisieserie Vikingen) die in Saxo’s Gesta Danorum wordt genoemd." Ik kan geruststellen, er zijn gelukkig ook eenvoudiger zinnen. Het lijkt me geen simpele opgave geweest voor vertaler Roelof Posthuma, maar die heeft knap werk verricht.

Wat uit de oorspronkelijke ondertitel ‘Lives and deaths of the Great Vikings’ is op te maken, is dat het verhaal van enkele personen uitvoerig wordt verteld om de denkwereld te verkennen. Als lezer volg je dus mensen van vlees en bloed en geen naamloze rovende bende. Dat maakt het boek persoonlijk en geeft een kans om kennis te maken met die prachtige verhalen. Dat is wel wat arbeid waard.

Tom Shippey
Lachend naar Walhalla, De heroïsche dood en de Vikingen
Utrecht 2021
ISBN 978 94 0191 828 2
424 pagina's
Uitgeverij Omniboek
€ 29,99

Van YouTube:  The renowned British scholar Thomas Shippey, joins Lisa Beth to discuss HBO’s new time travel series “Beforeigners.” Shippey’s new book is “Laughing Shall I Die – Lives and Deaths of the Great Vikings.”