Geschiedenis.nl

Ich nicht is de titel van een boek van Joachim Fest waarin hij zijn jeugdjaren beschrijft. “Erinnerungen an eine Kindheit und Jugend” is de klinische ondertitel. In 1933 was Fest zeven en in 1945 negentien. Zijn jeugd valt samen met de opkomst en ondergang van Hitler en het nationaal-socialisme. Pech gehad, zou Ed Hoornik zeggen. Wie is Ed Hoornik nou weer? Dat komt later.

De vader van Joachim Fest, Johannes, wordt in Berlijn in april 1933 als schooldirecteur aan de kant gezet. Als overtuigd democraat en republikein moet hij niets hebben van de nazi’s. Zijn woede en frustratie groeien wanneer blijkt dat maar weinig Duitsers Hitler als een gevaar zien. De meeste van zijn landgenoten schikken zich in hun lot. De aanvankelijke successen van Hitler op het gebied van de economie en de buitenlandse politiek lijken Johannes ongelijk te geven. Zelfs joodse vrienden menen dat het zo’n vaart niet zal lopen. Na 1938 worden alle sombere voorspellingen van Johannes waarheid: oorlog, terreur en tenslotte de moord op de joden.

Johannes Fest wil in al die jaren niet van compromissen weten. Hij blijft het nazi-regime verafschuwen en brengt daardoor, tot schrik en verdriet van zijn vrouw, ook het gezin in gevaar. Joachim bewondert de houding van zijn vader en vooral diens lijfspreuk: Etiam si omnes, ego non („zelfs wanneer alle anderen meedoen: ik niet“).

Over het algemeen zijn de herinneringen scherp en veelzeggend. Enkele voorbeelden:
-Een joodse vriend begeeft zich in 1939 niet meer op straat zonder in iedere hand een tas te dragen. Dit om te voorkomen dat hij de Hitler-groet moet beantwoorden. (p. 123).
-Kerstmis 1942 maakt de BBC voor het eerste melding van systematische massamoord op weggevoerde joden. Zelfs Johannes Fest kan het maar moeilijk geloven (p. 205)
- Maart 1945 loopt soldaat Joachim Fest door de smeulende puinhopen van Keulen. Op restanten van muren staan boodschappen: „Hannes wo bist du? Gisela“.

Joachim Fest vertelt niet alleen over zijn jeugd maar tracht tegelijkertijd tot een analyse te komen. Zo wil hij ook de vraag beantwoorden hoe het mogelijk was dat Hitler aan de macht kwam en miljoenen Duitsers hem volgden. Bekende oorzaken zijn de algehele frustratie over de Vrede van Versailles en de economische crisis na 1929. Maar Fest stelt ook vast dat veel Duitsers meelopers waren en uit puur opportunisme niets ondernamen tegen de opkomst van de nazi’s.

Fest is zich bewust van de onbetrouwbaarheid en ovolledigheid van zijn herinneringen. Dat geeft het boek ook iets sombers en dramatisch. „Man erschrickt, wie vieles ins Dunkel gesunken oder als tote Zeitmasse im Vergangenen verschwunden ist.“(p.9). In het slotwoord stelt hij nog eens vast dat ook om een andere reden herinneringen niet altijd waarheid hoeven te zijn: „Im ganzen hält man weniger fest, wie es eigentlich gewesen, sondern wie man wurde, wer man ist.“ (p. 366).

Kopen en Lezen!

Joachim Fest overleed in september 2006, kort voor het verschijnen van "Ich Nicht" en is vooral bekend geworden als biograaf van Hitler, Speer en als auteur van "Der Untergang" (over de laatste maanden van Hitler).