ANTIEK THEATER
Geplaatst op
9 november 2008
door
Redactie
Herman Altena is vertaler, docent, theatermaker en uitgever. Zijn grote liefde is het theater van de Oudheid.
foto boven: klassesituatie tijdens de jaarlijkse internationale zomercursus in Epidauros (Gr.)voor studenten klassieken en theaterwetenschap.
Onder de naam Antiek Theater verzorgt Altena lessen over de antieke opvoering, het vertalen van een tragedie en het proces
van antieke tekst naar moderne opvoering. Deze onderwerpen kunnen worden afgestemd op het examenonderwerp klassieke talen voor 2010: Sophokles’ Oidipous Tyrannos. Altena biedt ook cursussen antiek theater aan voor een algemeen publiek.
foto rechts: Herman Altena
Geschiedenis.nl stelde Herman Altena zeven vragen.
Geschiedenis.nl: Een onderneming anno 2008 die het antieke theater als product heeft. Is dat puur idealisme?
Altena: Zeker niet. Het is voor mij de meest praktische manier om mijn specialisme te kunnen uitoefenen en ervan te bestaan. Omdat het theater van de Oudheid een klein vakgebied is, moet ik mezelf op een breed terrein profileren. Ik vind onderwijs geven geweldig, maar een vaste baan zou het voor mij onmogelijk maken om theaterprojecten te kunnen doen. Ik vind vertalen van Griekse toneelstukken geweldig, maar daarvan alleen kan een mens niet bestaan. Het ondernemerschap biedt mij de nodige flexibiliteit, ook om bijvoorbeeld onderwijsmateriaal te ontwikkelen. Het bevrijdt mijn opdachtgevers bovendien van een hoop fiscale rompslomp.
Geschiedenis.nl: Klassieke tragedies behoren nog steeds tot het repertoire van moderne toneelgezelschappen. Voor volwassenen begrijpelijk, maar waarom zou een tragedie voor leerlingen van het voortgezet onderwijs interessant kunnen zijn?
Altena: De Grieken laten in hun toneelwerken zien hoe de meest basale menselijke eigenschappen, drijfveren en emoties personages in conflict brengen met hun omgeving en met zichzelf. Ze tonen dat er in het leven krachten werkzaam zijn die je niet kunt controleren en die niet opereren volgens absolute wetten van recht en redelijkheid. De kern van veel stukken staat naar mijn idee niet zo ver af van de belevingswereld van leerlingen. Er worden debatten gevoerd over thema’s die nog steeds actueel zijn, zoals de voor- en nadelen van de democratie of de morele dilemma’s die recht, macht, of jaloezie met zich meebrengen. De grootste uitdaging voor de docent is naar mijn gevoel de schoonheid van de vaak complexe taal toegankelijk te maken, en ervaarbaar te maken wat de waarde is van traagheid in onze snelle tijd.
Geschiedenis.nl: Het ligt voor de hand om op een gymnasium aandacht te besteden aan Griekse tragedies. Zou dat ook moeten gebeuren op havo en vmbo-scholen?
Altena: Ik heb zelf nauwelijks ervaring met havo- en vmbo-onderwijs, maar ik kan me goed voorstellen dat de verhalen die Griekse tragediedichters geïnspireerd hebben ook bij deze groep leerlingen heel wat kunnen losmaken. Een vrouw die haar kinderen vermoordt omdat haar man haar verlaten heeft (Medea), een vader die zijn dochter offert omdat hij oorlog wil voeren (Ifigeneia), een vrouw die buiten haar wil verliefd wordt op haar stiefzoon omdat de (godin van de) Liefde dat zo bepaald heeft (Hippolytos), het zijn allemaal tragische verhalen op familieniveau die niemand onberoerd laten en waar iedereen een oordeel over heeft. In de stukken worden voor alle posities argumenten aangedragen die je dwingen om zelf een standpunt in te nemen.
Geschiedenis.nl: Je werkt samen met theatergezelschappen, producenten, schrijvers en uitgevers. Wat zoek je dan nog in het onderwijs?
Altena: Onderwijs geven is leuk en ik vind het zinvol om leerlingen te laten delen in een fascinatie en hen te enthousiasmeren. Natuurlijk lukt dat niet altijd en zeker niet bij iedereen, maar ik word blij als na afloop van een les over vertalen een leerling naar mij toekomt met de kreet “dat wil ik ook, waar kun je dat leren?” Daarnaast houdt contact met studenten en leerlingen mij scherp en beïnvloedt het bijvoorbeeld mijn denken over vertalen. En als ondernemer kijk ik naar de behoefte aan specifiek lesmateriaal op het gebied van het antieke theater. Dat kan ik dan weer gaan ontwikkelen.
Geschiedenis.nl: Wat is de mooiste klassieke opvoering die je zelf hebt meegemaakt?
Altena: De opvoering die de meeste indruk op mij gemaakt heeft is Les Atrides in de regie van Ariane Mnouchkine, en dan met name het eerste deel, Iphigénie à Aulis. Mnouchkine werkte met haar Parijse gezelschap Théâtre du Soleil aan het begin van de jaren ’90 meerdere jaren aan de enscenering van Aischylos’ hels moeilijke Oresteia-trilogie, voorafgegaan door Euripides’ Ifigeneia in Aulis. Hier zag ik voor het eerst een tragediekoor dansen, volkomen organisch verweven in de voorstelling, en dat was verpletterend. Speelstijl en tekstbehandeling werkten door hun oosterse invloeden zeer vervreemdend, maar gaven tegelijkertijd een grote, niet-westerse authenticiteit aan de Griekse stukken.
Geschiedenis.nl: Er wordt veel geklaagd over de daling van het niveau in het onderwijs. In de tweede fase zou klassikaal lesgeven en overdracht van kennis veel moeizamer verlopen. Wat zijn jouw ervaringen?
Altena: Ik heb eigenlijk alleen maar ervaring met klassikaal lesgeven (plenair en in kleinere groepen). Ik merk dat de concentratieboog van leerlingen VWO korter is dan van studenten in het WO, maar de meeste leerlingen gaan gewoonlijk wel mee en de feedback is doorgaans dat ze de les leuk vonden en er wat van opgestoken hebben. Individueel contact met leerlingen vind ik het belangrijkst in elke onderwijssituatie, en dat is ook bij klassikaal onderwijs heel goed mogelijk. Overigens voel ik mij als gastdocent die een of twee uur krent in de pap mag zijn geen eerlijke graadmeter.
Geschiedenis.nl: Om met je laatste actie te eindigen. Een cursus over de Griekse tragedie voor een algemeen publiek. Dat is een gedurfd plan! Hoe zijn de reacties?
Altena:In het woud van cursussen voor een algemeen publiek moet deze nieuwe loot nog ontdekt worden. Ik heb mijn eerste cursussen gegeven voor een klein gehoor vlak bij huis, in Den Dolder en Baarn. Deelnemers hebben een zeer verschillende achtergrond. Dat maakt het leuk, omdat zij vaak met een heel onverwachte inbreng komen. Je kunt ook dieper gaan omdat de meeste cursisten een bagage aan kennis en levenservaring meenemen die eerstejaars studenten simpelweg missen. Ik breid het komende voorjaar uit naar Utrecht en Leiden en hoop daar met groepen van zo’n vijftien cursisten te kunnen beginnen.
Wie meer wil weten over de activiteiten van Antiek Theater Herman Altena en de mogelijkheid van gastlessen op school, kan terecht op de website www.antiektheater.nl. In overleg kunnen ook lessen op maat gemaakt worden.
Antiek Theater
Onder de naam Antiek Theater verzorgt Altena lessen over de antieke opvoering, het vertalen van een tragedie en het proces
van antieke tekst naar moderne opvoering. Deze onderwerpen kunnen worden afgestemd op het examenonderwerp klassieke talen voor 2010: Sophokles’ Oidipous Tyrannos. Altena biedt ook cursussen antiek theater aan voor een algemeen publiek. foto rechts: Herman Altena
Geschiedenis.nl stelde Herman Altena zeven vragen.
Geschiedenis.nl: Een onderneming anno 2008 die het antieke theater als product heeft. Is dat puur idealisme?
Altena: Zeker niet. Het is voor mij de meest praktische manier om mijn specialisme te kunnen uitoefenen en ervan te bestaan. Omdat het theater van de Oudheid een klein vakgebied is, moet ik mezelf op een breed terrein profileren. Ik vind onderwijs geven geweldig, maar een vaste baan zou het voor mij onmogelijk maken om theaterprojecten te kunnen doen. Ik vind vertalen van Griekse toneelstukken geweldig, maar daarvan alleen kan een mens niet bestaan. Het ondernemerschap biedt mij de nodige flexibiliteit, ook om bijvoorbeeld onderwijsmateriaal te ontwikkelen. Het bevrijdt mijn opdachtgevers bovendien van een hoop fiscale rompslomp.
Geschiedenis.nl: Klassieke tragedies behoren nog steeds tot het repertoire van moderne toneelgezelschappen. Voor volwassenen begrijpelijk, maar waarom zou een tragedie voor leerlingen van het voortgezet onderwijs interessant kunnen zijn?
Altena: De Grieken laten in hun toneelwerken zien hoe de meest basale menselijke eigenschappen, drijfveren en emoties personages in conflict brengen met hun omgeving en met zichzelf. Ze tonen dat er in het leven krachten werkzaam zijn die je niet kunt controleren en die niet opereren volgens absolute wetten van recht en redelijkheid. De kern van veel stukken staat naar mijn idee niet zo ver af van de belevingswereld van leerlingen. Er worden debatten gevoerd over thema’s die nog steeds actueel zijn, zoals de voor- en nadelen van de democratie of de morele dilemma’s die recht, macht, of jaloezie met zich meebrengen. De grootste uitdaging voor de docent is naar mijn gevoel de schoonheid van de vaak complexe taal toegankelijk te maken, en ervaarbaar te maken wat de waarde is van traagheid in onze snelle tijd.
Geschiedenis.nl: Het ligt voor de hand om op een gymnasium aandacht te besteden aan Griekse tragedies. Zou dat ook moeten gebeuren op havo en vmbo-scholen?
Altena: Ik heb zelf nauwelijks ervaring met havo- en vmbo-onderwijs, maar ik kan me goed voorstellen dat de verhalen die Griekse tragediedichters geïnspireerd hebben ook bij deze groep leerlingen heel wat kunnen losmaken. Een vrouw die haar kinderen vermoordt omdat haar man haar verlaten heeft (Medea), een vader die zijn dochter offert omdat hij oorlog wil voeren (Ifigeneia), een vrouw die buiten haar wil verliefd wordt op haar stiefzoon omdat de (godin van de) Liefde dat zo bepaald heeft (Hippolytos), het zijn allemaal tragische verhalen op familieniveau die niemand onberoerd laten en waar iedereen een oordeel over heeft. In de stukken worden voor alle posities argumenten aangedragen die je dwingen om zelf een standpunt in te nemen.
Geschiedenis.nl: Je werkt samen met theatergezelschappen, producenten, schrijvers en uitgevers. Wat zoek je dan nog in het onderwijs?
Altena: Onderwijs geven is leuk en ik vind het zinvol om leerlingen te laten delen in een fascinatie en hen te enthousiasmeren. Natuurlijk lukt dat niet altijd en zeker niet bij iedereen, maar ik word blij als na afloop van een les over vertalen een leerling naar mij toekomt met de kreet “dat wil ik ook, waar kun je dat leren?” Daarnaast houdt contact met studenten en leerlingen mij scherp en beïnvloedt het bijvoorbeeld mijn denken over vertalen. En als ondernemer kijk ik naar de behoefte aan specifiek lesmateriaal op het gebied van het antieke theater. Dat kan ik dan weer gaan ontwikkelen.
Geschiedenis.nl: Wat is de mooiste klassieke opvoering die je zelf hebt meegemaakt?
Altena: De opvoering die de meeste indruk op mij gemaakt heeft is Les Atrides in de regie van Ariane Mnouchkine, en dan met name het eerste deel, Iphigénie à Aulis. Mnouchkine werkte met haar Parijse gezelschap Théâtre du Soleil aan het begin van de jaren ’90 meerdere jaren aan de enscenering van Aischylos’ hels moeilijke Oresteia-trilogie, voorafgegaan door Euripides’ Ifigeneia in Aulis. Hier zag ik voor het eerst een tragediekoor dansen, volkomen organisch verweven in de voorstelling, en dat was verpletterend. Speelstijl en tekstbehandeling werkten door hun oosterse invloeden zeer vervreemdend, maar gaven tegelijkertijd een grote, niet-westerse authenticiteit aan de Griekse stukken.
Geschiedenis.nl: Er wordt veel geklaagd over de daling van het niveau in het onderwijs. In de tweede fase zou klassikaal lesgeven en overdracht van kennis veel moeizamer verlopen. Wat zijn jouw ervaringen?
Altena: Ik heb eigenlijk alleen maar ervaring met klassikaal lesgeven (plenair en in kleinere groepen). Ik merk dat de concentratieboog van leerlingen VWO korter is dan van studenten in het WO, maar de meeste leerlingen gaan gewoonlijk wel mee en de feedback is doorgaans dat ze de les leuk vonden en er wat van opgestoken hebben. Individueel contact met leerlingen vind ik het belangrijkst in elke onderwijssituatie, en dat is ook bij klassikaal onderwijs heel goed mogelijk. Overigens voel ik mij als gastdocent die een of twee uur krent in de pap mag zijn geen eerlijke graadmeter.
Geschiedenis.nl: Om met je laatste actie te eindigen. Een cursus over de Griekse tragedie voor een algemeen publiek. Dat is een gedurfd plan! Hoe zijn de reacties?
Altena:In het woud van cursussen voor een algemeen publiek moet deze nieuwe loot nog ontdekt worden. Ik heb mijn eerste cursussen gegeven voor een klein gehoor vlak bij huis, in Den Dolder en Baarn. Deelnemers hebben een zeer verschillende achtergrond. Dat maakt het leuk, omdat zij vaak met een heel onverwachte inbreng komen. Je kunt ook dieper gaan omdat de meeste cursisten een bagage aan kennis en levenservaring meenemen die eerstejaars studenten simpelweg missen. Ik breid het komende voorjaar uit naar Utrecht en Leiden en hoop daar met groepen van zo’n vijftien cursisten te kunnen beginnen.
Wie meer wil weten over de activiteiten van Antiek Theater Herman Altena en de mogelijkheid van gastlessen op school, kan terecht op de website www.antiektheater.nl. In overleg kunnen ook lessen op maat gemaakt worden.
Antiek Theater