Geschiedenis.nl

_{Afbeeldingen: Panorama Mesdag}

De nacht na de presentatie van het omstreden gedoogakkoord met de PVV  vergaderde de CDA-fractie in het Haagse Hilton Hotel. De catering was daar beter dan in de eigen  kamer aan het Binnenhof; taxi’s waren beschikbaar. Opmerkelijk  detail in de berichtgeving van NRCHandelsblad van 30 september j.l. :  de discussie vond plaats ‘in een  zaaltje met op het plafond een schildering van het Panorama van Mesdag.’

Ongetwijfeld richtte menig christen-democratische volksvertegenwoordiger de blik naar boven voor inspiratie. Wat was daar te zien? Een hedendaagse koektrommelversie van het enige 19e-eeuwse, geschilderde panorama dat zich nog bevindt op de oorspronkelijke locatie, een tiental meters van het Hilton aan de Zeestraat.Het geeft het uitzicht op de zee en het vissersplaatsje Scheveningen weer, zoals dat in 1880 vanaf het hoge Seinpostduin te zien was.

Panoramische voorstellingen van historische gebeurtenissen of pittoreske plaatsen waren tot ver in 19^e eeuw populair. Toen het Panorama van Mesdag in 1881 voor het publiek werd opengesteld sprak de pers van een epidemie. Iets eerder was namelijk net het Panorama van Charles Langlois, dat ‘De slag bij de pyramiden’ voorstelde, een gevecht tussen Franse en Turkse troepen. Het schilderij van Langlois was al in 1850 vervaardigd, maar de eigenaren dachten er in Den Haag nog goed geld mee te kunnen verdienen.

 Vanaf 1880 groeide Den Haag enorm. De eerste stadsuitbreidingen vonden plaats. De schilder Mesdag deed hier als investeerder in vastgoed trouwens ook zijn voordeel mee. Er was ruimte voor weelde en beschaafd vertier. De luxueuze Passage, een naar Europese voorbeelden overdekte winkelstraat die nog steeds bestaat, werd in 1885 in gebruik genomen.

De schilder Mesdag
Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) groeide op in Groningen. Zijn vader was een bankier, die kunst verzamelde en ook schilderde uit liefhebberij. Hendrik Willem trouwde met Sientje van Houten, die zich later ook als schilderes zou ontwikkelen. Werk van haar is in de eerste expositiezaal van het Panorama Mesdag te zien naast vroege schilderijen van Mesdag. Wanneer een erfenis hem in staat stelt zich aan het schilderen te wijden, is Mesdag vijfendertig jaar, ‘opgeleid voor den handel, maar daar deug ik niet voor’ zoals hij schrijft wanneer hij advies vraagt aan zijn neef, de schilder Lourens Alma Tadema, die later buitengewoon succesvol zou zijn in Engeland als schilder van antieke taferelen.

Op diens advies vestigt hij zich in 1866 te Brussel, in dezelfde straat als Willem Roelofs, bij wie hij les nam . Roelofs was één van de oprichters van het schilderkunstig genootschap Pulchri, waarvoor Mesdag later het gebouw aan het Lange Voorhout zou financieren. In die leertijd vond Mesdag perspectief niet erg ‘amusant’ Hij onderving zijn gebrek aan belangstelling voor het perspectief door wat hij zag direct op een glazen ruit te tekenen. Deze schets vormde, eenmaal overgebracht op doorschijnend papier, de basis voor zijn schilderijen. Deze methode zou Mesdag ook gebruiken bij de constructie van het uitzicht op Scheveningen, waarbij hij begon met een tekening van een glazen, op het Seinpostduin opgestelde cilinder.

In 1870 won Mesdag een gouden médaille op de Parijse Salon voor zijn ‘Branding van de Noordzee’, waarop precies dat te zien is, met slechts enkele meeuwen in de lucht en een schip op de achtergrond als een  wijkende lijn. Het schilderij hing daar direct naast een vergelijkbaar onderwerp, de ‘Mer Orageux‘ van Gustave Courbet, dat dus door de jury gepasseerd werd ten gunste van een toen volslagen onbekende amateur. Vanaf dat moment legde Mesdag zich uitsluitend toe op strand- en zeegezichten. Na zijn bekroning werd hij pas door zijn Haagse collega-schilders als gelijke beschouwd. Op de tentoonstelling van Levende Meesters in 1872 ontving hij opnieuw een gouden médaille. Leopold II van België betaalde een fors bedrag inclusief een ridderorde voor een schilderij van een vertrekkende vissersboot in 1872.

Het Panorama
In 1880 tekende Mesdag een contract met de Brusselse Société Anonyme du Panorama maritime de La Haye. Voor het forse bedrag van 47.500 gulden zou hij een Panorama van ‘de zee bij Den Haag’ vervaardigen.Dat was geen geringe opgave, maar eind juni 1881 was het ruim 1500 m2 grote doek klaar. Mesdag had de hulp ingeroepen van verschillende collega’s. Terwijl hij zelf het strand en de zee schilderde, nam Théophile de Bock vooral de duinpartijen voor zijn rekening.  Breitner schilderde een aantal figuren en zeker de op het strand oefenende cavalerie, maar misschien ook enkele delen van de bebouwing. 

De Belgische architectuurschilder A. Nijberck werkte de Scheveningse huizen uit en mogelijk heeft ook een tweede Brusselse schilder zijn medewerking verleend. Bernard Blommers schilderde enkele figuren. Nieuw onderzoek naar de ondertekening bracht onlangs een figuur aan het licht, dat overeenkomsten vertoond met een schets van Vincent van Gogh uit zijn Haagse tijd. Het  ‘faux terrain’, het kunstmatige duin van waar af de bezoeker het panorama ziet, is aangelegd door de Haagse architect C.J. Laarman, waarbij het  Belvedère in de Scheveningse Bosjes als model diende. In augustus 1881 werd het panorama opengesteld.  

De bezoekersaantallen vielen echter tegen. Op het moment dat de ‘panorama-epidemie’Den Haag had bereikt, was de belangstelling van het publiek al aan het tanen.  In  In 1866 kocht Mesdag het gebouw voor 20.000 gulden  – daarbij was het doek niet inbegrepen. Hij legde geld toe op de exploitatie van het panorama, maar in 1910 verving hij de gang tussen de entree aan de Zeestraat en de rotonde van het panorama door een zalengalerij, waarin hij zijn eigen werk kon exposeren. Zo bleef een unieke schildering, die in economische zin geen bestaansrecht meer had, behouden. In de huidige museumwinkel wordt trouwens ook een aardige koektrommelversie aangeboden in de vorm van een paraplu, waarvan de bollende binnenzijde is bedrukt met de een reproductie van de ronde schildering.
 

Panorama Mesdag
Zeestraat 65, Den Haag
Geopend maandag tot en met zaterdag 10-17 u. zon- en feestdagen 12-17 u.