Geschiedenis.nl

Dinsdag 4 oktober zendt de AVRO de documentaire “In het Atelier van Mondriaan” uit. Deze film laat door middel van archiefbeelden, kunstwerken en reconstructies de kijker opnieuw kennismaken met deze vermaarde schilder.

Films
Documentairemakers zien kunstenaar Piet Mondriaan (1872-1944) niet als een geliefd onderwerp. Er gingen “In het atelier van Mondriaan” slechts twee films voor. Een film-essay uit 1973, waarin Mondriaans artistieke ontwikkeling aan de hand van zijn schilderijen wordt uitgelegd. En een documentaire uit 1980, "Mondrian in New York", waarin vrienden en kennissen spreken over hun herinneringen aan de schilder. Dit is dus de eerste Mondriaan-film in dertig jaar. Het is een film geworden die niet bang is om nieuwe middelen aan te grijpen om de kunstenaar en zijn werk toegankelijk te maken. Door middel van reconstructies leert de kijker hoe Mondriaan zijn gedachten ontwikkelde, experimenteerde en werkte aan zijn schilderijen in zijn Parijse atelier.

Werkwijze
Mondriaan werkte net zoveel aan de inrichting en decoratie van zijn atelierwanden, als aan zijn schilderijen zelf. Het atelier werd daardoor bijna een schilderij in drie dimensies. Met kartonnen kleurvlakken puzzelde Mondriaan aan composities en ritmes, die hij ook in zijn kunst gebruikte. Hoe dit experimenteren in zijn werk ging, laat de film goed zien. De openingsshots, waarin een rode box steeds verschoven en gekanteld wordt voor een geel vlak, zijn daarvan een voorbeeld. Ze vormen een duidelijke verbeelding van Mondriaans werkwijze en resulterende kunst. De kijker snapt meteen; deze kunstenaar rommelde niet wat aan met kleuren en lijnen, maar zijn werk is het resultaat van artistieke keuzes. Als hij andere keuzes zou hebben gemaakt, zou zijn werk niet dezelfde uitstraling hebben gehad. Mondriaan woonde ook in zijn atelier, dus was de hele dag omringd door zijn kunst en artistieke ideeën.

Nieuwe beelding
Mondriaan vertrok in 1912 vanuit Amsterdam naar Parijs. In Amsterdam had hij een behoorlijke reputatie als landschapsschilder opgebouwd en leidde hij een leventje dat hij nog jaren had kunnen volhouden. Maar Mondriaan wilde niet langer de wereld om zich heen verbeelden en afbeelden. Hij wilde een kunst maken die paste bij de moderne, geïndustrialiseerde toekomst. Hij ging op zoek naar, wat hij noemde, een nieuwe beelding. In Parijs beheerst op dat moment het kubisme de kunstwereld en dit vormt voor Mondriaan een grote inspiratiebron. Het kubisme is een stap in de richting van terugkeren naar de essentie; Mondriaan komt zo tot zijn horizontalen en verticalen. Ruimtelijkheid moet van het canvas verdwijnen en ook objecten horen hier niet thuis. Het gaat Mondriaan om het weergeven van de verborgen structuren, onder al het uiterlijk vertoon schuilen ritmes en harmonieën. Die wil Mondriaan op het doek weergeven. Daarbij vond hij dat in de wereld van de toekomst kunst en maatschappij een moesten worden. De wereld opgebouwd uit kunst, waardoor kunst normaal en onderdeel van het dagelijks leven wordt. Architectuur, meubilair, wandversiering: in Mondriaans ogen werden het allemaal kunstvormen.

Atelier
Al zijn idealen bracht Mondriaan bij elkaar en tot uiting in zijn Parijse atelier. Hoe hij dat deed en daarmee experimenteerde, dat laat de film uitstekend zien. Ook de stad Parijs is een inspiratiebron. Mondriaan ziet bijvoorbeeld ritmes in de drukte van het verkeer en grafische vormgeving in de contouren van de hoge, stadse gebouwen. Deze indrukken vertaalt hij naar een geometrische beeldtaal, waarmee hij de wereld om zich heen tot de essentie terug brengt. Het beeld dat van de kunstenaar geschetst wordt is vrij resoluut: hij werkte hard aan zijn kunst en was een sociaal eenzaam type. Deze typering past in de film, omdat er gebruik wordt gemaakt van een acteur die de kunstenaar speelt. Leuk detail: de acteur die Mondriaan speelt, is de architect die het Parijse atelier heeft nagebouwd in het Mondriaanhuis in Amersfoort. Mondriaan leefde inderdaad voor zijn kunst, maar had ook veel sociale contacten, hij ging graag dansen (ondanks zijn houterigheid toch een zeer sociale aangelegenheid), correspondeerde veel en ontving regelmatig collega-kunstenaars, vrienden en logees in zijn atelier. Deze sociale kant van het atelier wordt in de film alleen getoond door fragmenten waarin vrienden en kennissen spreken over de kunstenaar. Met betrekking tot de fysieke atelierruimte, gaat het in de film puur om de professionele functie: de ruimte als artistiek laboratorium, waarin de kunstenaar tot zijn unieke, nog steeds wereldberoemde, schilderstijl kwam. 

“In het atelier van Mondriaan” (2011) wordt dindsdag 4 oktober uitgezonden door AVRO Close Up
Tijd: 23.00 op Ned. 2.
Regie: Francois Levy-Kuentz
Productie: Cineteve, Centre Pompidou, Arte France, Ina, EMS Films en AVRO.
Duur: 55 min

Ook de moeite waard:
Tentoonstelling Mondriaan & De Stijl, Gemeentemuseum Den Haag
Het nagebouwde Parijse atelier in het Mondriaanhuis in Amersfoort