Geschiedenis.nl

Woorden en symbolen kunnen net zoveel, zo niet meer, geweld en pijn aanrichten als wapens. Een gegeven waarmee je genadeloos geconfronteerd wordt in de nieuwe tentoonstelling BOMB bij het Museum voor Hedendaagse Aboriginal Kunst in Utrecht. In het kader van de viering van de Vrede van Utrecht 2013 organiseren de gezamenlijke Utrechtse Musea tentoonstellingen onder de slogan Welke vrede? Bij die vraag sluit BOMB naadloos aan.

BOMB
Waar de ondertekening van de Vrede van Utrecht vreedzame tijden voor landen als Spanje, Frankrijk en Groot-Brittannië bracht, ondervonden vele volkeren er minder vredige consequenties van. Door de gloriejaren en financiële voorspoed die de vrede met zich mee bracht, verbreedden de mogendheden hun horizon en ondernamen koloniale expedities. In hun multimediale werk verkennen de Australische kunstenaars Adam Geczy en Blak Douglas de gevolgen van de Britse kolonisatie van Australië. De tentoonstelling bestaat uit schilder-, video-, installatie- en performancekunst, waarin de weerklank van symboliek en taalgebruik centraal staat.

Het is een prikkelend concept om woorden en symbolen die we vandaag de dag als vanzelfsprekend zien uit die context van vanzelfsprekendheid te halen. Waar komen ze vandaan en wat voor implicaties dragen ze met zich mee in het dagelijks gebruik? Sommige kunstwerken in de tentoonstelling zijn te letterlijk, waardoor ze aan kracht verliezen. Zo is de in negatieve kleuren geschilderde Australische vlag, die de Britse Union Jack in zich draagt, erg statisch. Naast het benaderen van de vlag als foto-negatief hebben de kunstenaars in de linkerbenedenhoek een aantal cartooneske vlammen toegevoegd. Zo spelen ze met de heiligschennis van de vlagverbranding. Deze dubbele negatieve benadering is een interessant uitgangspunt, maar de uitvoering had uitdagender gekund.

Kogels
Een werk waarvan een grote kracht uitgaat, lijkt in eerste instantie ook erg letterlijk. Het is een verzameling van zeven grote zilveren kogels, met elk een naam erin gegraveerd. Het is even schrikken, kogels dragen zoveel geweld en angst in zich. Is dit nu echt de manier om als kunstenaar een punt te maken? Met die vraag in het achterhoofd is het goed om alle bijbehorende tekstbordjes te lezen. Het spreekwoord I don’t have a silver bullet for this heeft de strekking van hier is geen perfecte oplossing voor. Vervolgens is er een beschrijving van elk van de personen wiens namen op de kogels staan.

Één van die namen is Keith Windschuttle, auteur van onder andere het boek The fabrication of Aboriginal history. In zijn boeken ontkracht hij het gewicht van de onderdrukking van de Aboriginals, de oorspronkelijke bewoners van Australië, door de kolonisators. Ook stelt hij dat de impact van het racisme jegens Aboriginals zwaar overdreven wordt en bestempelt hij de geschiedenis van de zogenoemde gestolen generatie van Aboriginal kinderen als mythe. Bij het lezen van de tekstbordjes komt de realisatie naar boven dat woorden, in al hun simpelheid en eenvoud, nog zoveel meer pijn en destructie kunnen aanrichten dan wapens – een stevige ontkrachting van de eerste aanblik van de kogels.

Weiger de weigering
Daarnaast excelleren Douglas en Geczy in hun videowerk. Een korte video (1.35 min.) getiteld September 3 toont een man die een plakplaatje van de Australische vlag van zijn bovenarm afwrijft. Het heeft iets kinderlijk eenvoudigs, terwijl er tegelijkertijd veel verwijzingen in zitten. Drie september is National Flag Day, een  feestdag in Australië waarbij dit nationale symbool centraal staat. Daarnaast kennen de Aboriginals een traditie van lichaamsversieringen tijdens het uitvoeren van ceremonies en rituelen. Na afloop worden deze verfraaiingen er weer afgehaald. Het plakplaatje is een westerse lichaamsversiering, die ondanks hetzelfde vluchtige karakter minder betekenis in zich draagt dan die van de Aboriginals. Tegelijkertijd is de vlag een symbool, waar heel veel waarde aan wordt gehecht door de westerse Australiërs, maar waarvan de implicaties voor de Aboriginal Australiërs zelden wordt beseft. De Union Jack in de vlag representeert de kolonisator, en die wordt op drie september vereerd. Door hun kunst willen Douglas en Geczy dat mensen zich van dit soort ambivalentie veel meer bewust worden.

Tegenwoordig is de vlag op allerlei toeristische hebbedingetjes te vinden, van koelkastmagneten tot kussenslopen, van teddyberen tot pyjama’s. De video Refuse/ Refuse toont een vrouw die in een met de vlag versierde trolleykoffer een lading met de vlag bedrukte slippers vindt. De Aboriginal vrouw past de slippers stuk voor stuk aan haar voet, maar er treedt een weigering op om ze echt aan te doen. Passen de slippers niet, of wil de vrouw niet dat ze passen? Voor Aboriginals is de vlag hét symbool van weigering, onderdrukking en ontkenning: deze vrouw weigert om geweigerd te worden. Het is een bijna poëtische verbeelding van onderhuidse gevoelens die met gemak kunnen worden weggewuifd, maar nog altijd zeer aanwezig en actueel zijn in de Australische samenleving.

Confrontatie
Als museumbezoeker is het makkelijk te vervallen in oordelen en verontwaardiging over sociale verhoudingen aan de andere kant van de wereld. Maar sommige kunstwerken zijn zo krachtig dat er geen andere optie is om ook eens over de eigen omgeving na te denken. Bij BOMB is de confrontatie er niet alleen om te bekijken in de kunstwerken, maar om hem ook echt aan te gaan. En dat is precies wat de kunstenaars met deze tentoonstelling beogen.


Tentoonstelling: BOMB
Door Blak Douglas en Adam Geczy
Nu te zien in het Museum voor hedendaagse Aboriginal Kunst in Utrecht (AAMU)
De tentoonstelling loopt nog tot 5 januari 2014
De catalogus komt halverwege juli 2013 uit, waarin de opbouwperiode en een aantal performances uit de openingsweek zijn meegenomen.

Meer informatie:
Bekijk ook de andere tentoonstellingen van de gezamenlijke Musea Utrecht.
En klik hier voor de gehele programmering van de Vrede van Utrecht 2013.

Afbeeldingen:
Screen shots van September 3 en Refuse/ Refuse.