Geschiedenis.nl

Een immigrante uit Tsjecho-Slowakije die de eerste vrouwelijke Minister van Buitenlandse Zaken in de Verenigde Staten wordt. Het klinkt als een sprookje, maar het is de samenvatting van het levensverhaal van Madeleine Albright (1937). In 1997, het eerste jaar van haar ministersambt, ontdekt ze dat haar grootouders van vaderszijde van joodse afkomst zijn. Ze werden omgebracht in de Tweede Wereldoorlog, het deel van de familiegeschiedenis dat haar ouders voor haar verzwegen hadden.

In haar nieuwste boek gaat Albright terug naar het Praag van haar jeugd. Ze vertelt haar persoonlijke geschiedenis van de ingrijpende periode tussen 1937-1948, waarin de Tweede Wereldoorlog, de Jodenvervolging in Tsjecho-Slowakije en de naoorlogse opkomst van het communisme plaatsvonden.  Albrights heldere verteltrant en persoonlijke invalshoek maken dit complexe geschiedenisverhaal inzichtelijk. 

In het woord vooraf vertelt ze over de beweegredenen voor dit boek. Hoe ze pas op late leeftijd achter deze familiegeschiedenis kwam, er toen alles over wilde weten en het in de juiste context wilde plaatsen. Dit dient niet alleen het doel van reconstructie, uitzoeken wat er nu echt gebeurd was, maar ook een ideaal. Zo schrijft Albright, “Het is voor ons die nu leven onmogelijk degenen die gestorven zijn terug te halen, maar we hebben de plicht om al het mogelijke te achterhalen van wat er is gebeurd en waarom het gebeurde – niet om een gemakkelijk oordeel te vellen op basis van kennis achteraf, maar om te voorkomen dat de verschrikkelijke gebeurtenissen uit die geschiedenis zich kunnen herhalen.”

Het eerste deel van het boek is een geschiedenisles rondom de Duitse bezetting van Tsjecho-Slowakije in 1938. Albright doceert kundig over Boheemse legendes, het uitbreken van WO1, hoe hieruit een onafhankelijk Tsjecho-Slowakije volgde en hoe vervolgens deze onafhankelijkheid werd verloren in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Ze mengt haar historische vertelling van met name de diplomatieke gebeurtenissen tussen 1933 en 1939 met persoonlijke gebeurtenissen uit haar familiegeschiedenis. De diplomatieke activiteiten van haar vader leiden er toe dat haar gezin precies tien dagen na de inval van de Nazi’s in Tsjecho-Slowakije Praag zal verlaten. Ze verkrijgen net op tijd de juiste reispapieren om richting Engeland te vertrekken, de vrijheid tegemoet.

Eenmaal in Engeland gaat die nieuwe vrijheid gepaard met alle zorgen die immigrantenfamilies kennen. Albright vertelt hier op een persoonlijke en tegelijkertijd documentaire manier over. Ze belicht de gebeurtenissen in zowel het land van aankomst, als haar vaderland waar de bezetting in volle kracht doorgaat. De diplomatie die in beiden landen plaatsheeft belicht ze uitermate boeiend. Met name de rol van de Britse Premier Chamberlain tijdens de Conferentie van München, waardoor de gevluchte families die in Groot Brittannië terechtkomen een blijvende ambigue relatie hebben met dit land. Zelfs als het Verenigd Koninkrijk een thuishaven biedt voor vele illegale radio-uitzendingen via de BBC, blijft het optreden van Chamberlain in het collectieve geheugen van de internationale gemeenschap gegrift. De vader van Albright, Josef Korbel, was een van de redacteuren en omroepers voor de radioprogramma’s voor de achterban in verschillende Oost-Europese landen. Ook bleef hij betrokken bij de andere Tsjecho-Slowaakse regeringsleiders die zich in ballingschap in Londen bevonden. Over de bombardementen op Londen vertelt Albright door het aanhalen van allerlei ooggetuigenverslagen. Het is een prettige manier van vertellen, waardoor de gebeurtenissen vooral vanuit het perspectief van het dagelijks leven belicht worden.

Ook als ze dieper in gaat op de familiegeschiedenis en het tragische lot van haar grootouders, houdt ze deze verteltrant aan. Maar hoe persoonlijk Albright ook wordt, ze verliest nooit haar idealen uit het oog. De geschiedenis die zij vertelt gaat primair over mensen die hun vertrouwde omgeving moeten achterlaten of zich gedwongen zien om onmogelijke morele keuzes te maken. Het ideaal van de democratie draagt ze hoog in het vaandel, ook na haar ministerspost op buitenlandse zaken. Albright verdedigt de democratische waarden te allen tijde als hoogste goed; een gedachtegoed dat in de Praagse winter die ze beschrijft zo gevaarlijk aan het wankelen werd gebracht.

Praagse Winter. Het verhaal van mijn jeugd in oorlogstijd, 1937-1948
Madeleine Albright
Uitgeverij Ambo Anthos
Jaar van uitgave: 2012
Paperback
ISBN: 9789026323553
€ 24,95