Geschiedenis.nl

Abraham Grapheus was niet van de straat. In 1572 werd hij ingeschreven bij het Sint Lucasgilde, waarin de Antwerpse schilders zich hadden verenigd. Maar zijn zaken gingen niet goed, zodat hij zich genoodzaakt zag bij te verdienen als huismeester van het gilde, als ‘knaep’.

De jongere schilder Cornelis de Vos portretteerde hem in 1620 in de uitdossing die bij deze functie hoorde . Abraham draagt over zijn borst de zogenaamde ‘breuken’, metalen sierborden die de prestaties van leden van het gilde in herinnering brachten. Het is een merkwaardig schilderij uit de collectie van het Koninklijk Museum van Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA). Het viel ook Vincent van Gogh op toen hij in Antwerpen studeerde, zoals uit een van zijn brieven blijkt. Onlangs is het doek is schoongemaakt. Het is opgenomen in de boeiende tentoonstelling over de vroege Vlaamse portretschilderkunst, ‘Zuiderburen’, die nog tot midden januari te zien is in het Mauritshuis.

Het Antwerpse museum, met een omvangrijke collectie kunst uit vijf eeuwen, wordt nu verbouwd. Zo kon het veel kleinere Maurits een mooie tentoonstelling met Vlaamse portretten uit het KMSKA inrichten. Deze is slim ingericht. Vanaf een strategisch punt bij de ingang van de zaal zie je in één oogopslag schilderijen van de wereldberoemde Rubens, Jordaens en Van Dijck. Maar het Mauritshuis koos ook veel minder bekende portretten. Daarbij gaat het veelal om de persoon die is geschilderd. In de tentoonstelling staan de namen van de geportretteerden prominent op de wand. In het bij de tentoonstelling verschenen boek gaan de auteurs in op de uitgebeelde persoonlijkheid.

Zo wordt het een portret van de twintiger Philippe de Croy uit het midden van de vijftiende eeuw in zijn tijd gezet: een wendbare vent die zich steeds opnieuw in veranderende machtsverhoudingen schikte. Afgebeeld als een vrome man met als in gebed gevouwen handen. Rogier van der Weyden, die aan het Bourgondische hof bijzonder werd gewaardeerd, heeft hem heel precies neergezet als een ambitieuze jongeman. Op de achterkant van het paneel is het familiewapen aangebracht. Schilderkunstig boeit dat minder, maar het geeft wel aan hoe zo’n representatief portret er oorspronkelijk uit zag. Die biddende houding ging gepaard aan het object van devotie: Maria met kind - er zijn meer voorbeelden van deze conventie in de tentoonstelling. Wanneer de voorstellingen waren dichtgevouwen, zag men het wapen van Philippes machtige familie.

Afbeelding rechts: Inv. Nr. 5096 Meester van Frankfurt Zelfportret met echtgenote, 1496 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw, foto: Hugo Maertens

Van een heel andere orde is het dubbelportet van ‘de meester van Frankfurt’, die tegen 1500 werkzaam was. Over deze kunstenaar is weinig bekend. Hij kreeg zijn naam omdat hij vanuit Antwerpen voor opdrachtgevers uit Frankfurt heeft gewerkt. We zien de schilder (daarmee is het een van de vroegste zelfportretten uit de Nederlandse schilderkunst) geflankeerd door zijn vrouw. Hoe intiem de voorstelling op het eerste gezicht ook is, het draait toch weer om hoe de beschouwer de schilder moet zien. Heel knap zijn de twee vliegen die over de voorstelling kruipen. Ze zijn vrijwel levensgroot. Ze maken geen deel uit van de fictieve ruimte die is afgebeeld, maar lijken ze helemaal echt: bromvliegen op het kunstwerk. Misschien kwamen ze wel af op het sappige fruit dat op een bord voor het echtpaar ligt. Vrijwel zeker is dat de meester met deze fijn geschilderde, bedrieglijk echte diertjes wilde laten zien hoe knap hij was. Een fragment van het kleine paneeltje siert op ongeveer ware grootte het omslag van dit boek.

Zuiderburen in het Mauritshuis tot 14 januari 2018

Zuiderburen, Portretten uit Vlaanderen 1400-1700. Uitgeverij Waanders