Geschiedenis.nl

De Fransman Michel Foucault (1926-1984) was historicus, filosoof en socioloog. Hij werkte in zijn hoogtijdagen aan het prestigieuze Collège de France, als hoogleraar in de ‘Geschiedenis van Gedachtensystemen’. Ook gaf hij les aan de even hoogstaande Universiteit van Californië, Berkeley. Foucault was een criticus van sociale instituten als het psychiatrisch systeem en het detentiesysteem. Ook schreef hij uitgebreid over de geschiedenis van de menselijke seksualiteit.

In 1961 verscheen Foucault’s eerste grote werk: Folie et déraison: Histoire de la folie à l'âge classique, vertaald in het Nederlands als De geschiedenis van de waanzin. Het boek handelt over ideeën, praktijken, instituten, literatuur en kunst, gerelateerd aan geestesziekten in de Westerse geschiedenis.

In het boek vangt Foucault aan met te vertellen over geesteszieken in de Middeleeuwen. In deze tijd werden de grootste geesteszieken nog gezien in de Lepralijders. Deze mensen werden sociaal en fysiek geweerd uit de gemeenschap. Naarmate Lepra beter werd behandeld werd de bedenkelijke eer uitgesloten te worden door de maatschappij meer en meer voorbehouden aan mensen met een mentale ziekte.

In deze context is het interessant te kijken naar de allegorie van de zogenaamde Ship of Fools. Dit beeld is een terugkerend thema in Westerse literatuur en kunst. Het is de idee van een groot schip, bevolkt door mensen die idioot, gestoord, gedegenereerd of zwak zijn. De idee is hen allen op een groot schip te zetten en hen met onbekende bestemming de oceaan op te sturen.

In het zeventiende-eeuwse Europa werden ‘onredelijke’ leden van de samenleving voor het eerst opgesloten en weggestopt in instituten (gekkenhuizen). Zo’n honderd jaar later, in de achttiende eeuw, werden waanzin, afwijkende denkbeelden en bewustzijn als tegenpolen gezien van de logica en de reden. En dit paste niet in de eeuw van het rationalisme. Pas in de negentiende eeuw werden afwijkende realiteitsbelevingen bestempeld als geestesziekten.

Volgens Foucault werd de ‘gekte’ (madness) gebroken door het rationalisme en verloor de gekte daardoor de uniciteit die afwijkende geestestoestanden eigen zijn: de randen van sociale structuren vaststellen en wijzen in de richting van ‘de waarheid’. De hoogleraar onderzocht de wetenschappelijke en humanitaire behandeling van de geestelijk gestoorden. Foucault claimt dat bepaalde behandelmethoden in het verleden, zoals ijskoude douches, waterbehandelingen en dwangbuizen averechts werkten.

De geschiedenis van de psychiatrie is een interessante voor hen die mensen kennen die geestesziek zijn en natuurlijk voor hen die gediagnosticeerd zijn met een ernstige psychiatrische aandoening, zoals manische depressieviteit, borderline of schizofrenie. Foucault heeft een belangrijk stempel gedrukt op de tak van wetenschap die zich bezighoudt met de beschrijving van de behandeling van mensen die door een afwijkend bewustzijn deviant gedrag vertonen.

Uiteindelijk was Michel Foucault een intellectuele alleskunner. De man stierf een vroege dood: op zijn 58e stierf de Fransman aan Aids.