Geschiedenis.nl

Er is weer veel aandacht voor Vincent van Gogh de laatste tijd. Het toneelstuk Vincent & Theo staat dit seizoen in de Nederlandse theaters. Het belicht de ingewikkelde maar onvoorwaardelijke relatie tussen de kunstenaar en zijn in kunst handelende broer. En onlangs verscheen een lijvige biografie van Steven Naifeh en Gregory White Smith, met de opmerkelijke conclusie dat hij niet zelfmoord pleegde maar werd neergeschoten door twee broers uit het dorp tijdens een uit de hand gelopen pesterij. Daarmee werd de biografie wereldnieuws, een uitvoerig onderzochte boek dat vooral het onmogelijke karakter van de kunstenaar belicht. En dan is er nu het audioboek Van Gogh: Strijd & Succes.

Invalshoek
Op twee cd’s wordt het verhaal van de loopbaan van Van Gogh verteld. Kunsthandelaar, predikant, boekhandelaar en uiteindelijk kunstenaar. Zo zag de carrière van Vincent van Gogh er uit. Hij wist dondersgoed wat hij wilde en werkte keihard om dat te bereiken. Precies dit harde werken staat centraal in het audioboek Strijd & Succes. Een interessante insteek, eens wat anders dan zijn veelbesproken geestestoestand. Zijn gebrek aan klassiek tekentalent heeft hij van een obstakel omgevormd tot een voordeel. Als hij maar hard genoeg zou werken, zou hij uiteindelijk slagen. Een motto dat in dit verhaal eindeloos herhaald wordt, ondersteund met fragmenten uit de vele brieven die Van Gogh schreef.
 
De inleiding is even doorbijten, maar al snel verandert de verteltrant in een levendig betoog en wordt het audioboek een heus hoorspel. Grappig genoeg heeft de man die Van Gogh zijn stem geeft (acteur Jochem ten Haaf) qua uiterlijk veel overeenkomsten met hem. Ten Haaf brak internationaal door in het toneelstuk Vincent in Brixton, dat hij speelde op Broadway en West-End. Het is vooral zijn stem die de luisteraar doet inleven in de gedachtegangen van Van Gogh.

Het script is geschreven door dr. Fred Leeman, een kunsthistoricus die rondom overbekende kunstenaars nieuwe invalshoeken probeert de zoeken. Vandaar het uitgangspunt van strijd en succes, het harde werken. Na het zien van de voorstelling Vincent & Theo is het audioboek een feest van herkenning voor de luisteraar. De meerwaarde zit hem echter in de mooie schets die gemaakt wordt van de context van de contemporaine kunstwereld. Het audioboek gaat verder dan de relatie tussen de broers en hun beider karakters, de luisteraar krijgt inzicht in de inspanning die het kostte als laat negentiende-eeuwse kunstenaar om schilderwerk aan de man te krijgen.

Succes
Succes was voor Van Gogh niet het schilderen wat het publiek wilde, maar trouw blijven aan zijn eigen schilderkunstig talent. Hij blijft werken in de stijl waarin hij geloofde. Als hij zelf niet zou slagen, kon hij in ieder geval de weg banen voor toekomstige generaties kunstenaars. Een belangrijke stap maakt hij met het vervaardigen van het werk Joseph Roulin, de Postbode (1889). Hierover schrijft Van Gogh, “Kijk dat is mijn kracht. Een kerel ruwweg in een sessie maken. Dat trekt me zo aan, het schilderen van straatvolk. Wat ik zou winnen als kunstenaar, zou ik dat verliezen als mens? Als ik dat geloofde, zou ik een fameuze dwaas zijn. Nu ben ik wel dwaas, maar niet fameus. Maar zie je, ik heb voor die roem niet de voldoende ambitie om de lont in het kruit te steken. Liever wacht ik op de komende generatie, die met het portret zal doen, wat Claude Monet doet met het landschap.” Een ander mooi moment is als Van Gogh besluit meer uit het hoofd te gaan schilderen. Ook dit is een belangrijke stap in de totstandkoming van zijn oeuvre. Het schilderij De Zaaier (1888) is, naar Van Gogh’s mening, een goed gelukt resultaat van deze werkwijze.

Tegen het einde van zijn leven krijgt Van Gogh eindelijk wat erkenning, vooral door collega-kunstenaars en andere intimi uit de Parijse kunstkring. Toen broer Theo, die Vincent zijn leven lang financieel ondersteunde, plannen had om voor zich zelf te beginnen, zag Vincent het bestaan dat hij tot dan toe had geleid in gevaar komen. En zo wordt die veelbesproken episode uit zijn leven ingeleid: “Het idee alleen al dat dit bestaan hem kon ontglippen was ondraaglijk voor hem. Misschien was het niet eens 100 procent zijn bedoeling om zichzelf te doden met dat onhandige schot op het veld. Waarom keerde hij anders terug naar de herberg, naar zijn kamer en naar zijn bed?” De discussie over die laatste dagen in het leven van Vincent van Gogh is nog lang niet aan zijn eind.

Audiobox
Naast de audio-cd’s zitten er ook twee boekjes in de mooi vormgegeven box. Het eerste boekje heet Strijd en bevat de CD’s en een voorwoord over de totstandkoming van het hier vertelde verhaal. Het andere is een fotoboekje getiteld Succes. Het vertelt over de roem die Van Gogh vergaarde na zijn overlijden. Hoe allerlei partijen zich er in zijn gaan mengen, van het organiseren van tentoonstellingen tot het produceren van films en het veilen van zijn schilderijen.

Tot slot rest de vraag, wat de meerwaarde is van deze vorm, van dit verhaal in audio. Het hangt in tussen de twee andere vormen hierboven besproken, tussen de biografie en het toneelstuk. Het audioboek is een geslaagde vorm, omdat er een verhaal verteld wordt, dus de luisteraar wordt mee aan de hand genomen. Tegelijkertijd blijft er ook voldoende ruimte voor de verbeelding van de luisteraar. Gedrieën vormen de biografie, het toneelstuk en het audioboek een geslaagde toevoeging in de bestudering van het fenomeen Vincent van Gogh.


Van Gogh: Strijd & Succes. Zijn passie, volharding, tragedie & overwinning.
Geschreven door Fred Leeman e.a.
Ingesproken door Anita van Oranje (verteller), Jochem ten Haaf (Vincent) e.a.
Uitgeverij Spectrum
ISBN 9789000305230
Gebonden
De box bevat 2 audio cd (samen 110 min) + 2 boekjes Strijd en Succes.
Prijs €39,99

Afbeeldingen
Vincent van Gogh, De Zaaier (1888), Van Gogh Museum, Amsterdam
Cover Audioboek Strijd & Succes (2011)
Vincent van Gogh, Joseph Roulin, de Postbode (1889), Barnes Foundation