Geschiedenis.nl

In een meeslepend relaas kijkt de lezer achter de schermen van Beethoven’s beroemdste symfonie.


Nadat journaliste Sarah Meuleman onlangs onder andere in NRC beweerde dat Lady Gaga de Beethoven van onze tijd is, kreeg ze een stortvloed aan kritiek over zich heen. Hoe durfde ze. Terwijl sommige kritieken op de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven door zijn tijdgenoten er ook niet om logen. Het werd omschreven als
“een nieuwe, frivole en pompeuze stijl die wordt gehanteerd door de oppervlakkige talenten van onze tijd. Hersenen die, door opvoeding en gewoonte, nergens anders aan kunnen denken dan aan kleren, mode, roddels, romans lezen en morele losbandigheid, zijn nauwelijks in staat te genieten van de ingewikkeldere, minder koortsachtige geneugten van de wetenschap en de kunst. Beethoven schrijft voor die hersenen, en daarin schijnt hij ook tamelijk succesvol te zijn (…).”

Beethoven Gaga
Over muzikale smaak valt te twisten, over muzikale inhoud ook. Toch is er iets voor de vergelijking van Meuleman te zeggen. Beide muzikanten maakten muziek met de luisteraars in hun achterhoofd. Beethoven wilde met zijn laatste symfonie een laatste bijdrage leveren aan de mensheid, aan het samenbrengen van mensen met verschillende achtergronden en hen samen verlichten en verheffen. Ook Lady Gaga wil mensen verheffen, of misschien beter gezegd, emanciperen, door ze steeds opnieuw te zeggen dat het prima is om te zijn wie je bent. Als dit mainstream is, prima. Als dit buiten de mainstream is, ook prima. Kijk maar naar haar, naar de kleren die ze draagt, de videoclips die ze opneemt. En af en toe, de teksten van haar nummers. Als men het heeft over oppervlakkigheid, heeft men het over haar muziekstijl, niet over de ideeën erachter. Hetzelfde gold voor Beethoven in zijn tijd; ook zijn werk werd als frivool bestempeld.

Liefhebberij
Nu zien we hem als een idealist die met zijn klassieke werken een bijdrage aan een betere wereld wilde leveren. De Negende Symfonie wordt in historische context geplaatst door schrijver Harvey Sachs in zijn boek De Negende. De beroemdste symfonie van Beethoven (2011). Het boek is een verslag van een liefde, een onstilbare liefde voor muziek. De liefhebberij als uitgangspunt is terug te zien in de ontelbare wist-u-datjes die Sachs weet te melden en die het verhaal zeer leesbaar maken. Zo was de partituur nog niet gedrukt voor de eerste uitvoering en moest het orkest repeteren met handgeschreven partijen. Iets dat de coherentie niet ten goede kwam zodat Beethoven persoonlijk alle voorhanden zijnde partituren wilde controleren. 

Daarnaast gaat Sachs zich te buiten aan “Wat Beethoven op bepaalde momenten gedacht zou hebben” . Voor een historicus is dit not-done, maar vanuit de liefhebberij zijn dit soort overpeinzingen legitiem. Bovendien heeft muziek iets ongrijpbaars, iets dat moeilijk te bestempelen is. Muziek kun je ervaren, maar wat je dan precies ervaart is lastig te benoemen. Reden te meer voor Sachs om alle mogelijke instrumenten uit de kast te halen om de lezer bij zijn epos te betrekken.

In context
Naast de kritiek zoals hierboven beschreven, waren er ook liefhebbers van de symfonie in de negentiende eeuw. Het publiek bij de eerste uitvoering van de Negende in 1824 applaudiseerde uitvoerig. Beethoven, al doof voordat hij aan deze compositie begon, was zo diep in de partituur verzonken, dat hij niet eens door had dat de zaal voor hem applaudisseerde, totdat iemand hem er op attendeerde. In 1849, zei Michail Bakoenin, een Russische revolutionair, tegen Richard Wagner, die de Negende dirigeerde,

“Als alle muziek die ooit geschreven is verloren dreigt te gaan in de wereldwijde catastrofe die ons te wachten staat, moeten we het als onze taak beschouwen deze symfonie te redden, al zouden we ons leven er voor moeten wagen.” 

De catastrofe waar Bakoenin over spreekt, verwijst naar de het repressief en conservatief nationalisme door de Europese vorstendynastieën, die na de Franse Revolutie weer aan de macht waren gekomen. Europa was verscheurd geraakt door de revolutionaire en Napoleontische oorlogen, met als onverwachte uitkomst de restauratie van de oude orde. De symfonie van Beethoven representeerde het idealisme van de Franse Revolutie en de daaraan voorafgaande Verlichting. Hij wenste voor toekomstige generaties de realisatie van die idealen en communiceerde dit in zijn muziek.

Biografie
Tot slot: van toegevoegde waarde zijn de biografische elementen bestaande uit Beethoven’s turbulente levensverhaal en fragmenten uit zijn brieven. Deze bieden een inkijkje in de gedachten van een groot componist. Zijn doofheid, die rond 1795 opkwam en steeds verergerde, deed hem in 1802 een emotioneel testament schrijven.

“(…) het had weinig gescheeld of ik had een eind aan mijn leven gemaakt. Alleen de kunst weerhield me ervan; ach, het leek me onmogelijk de wereld te verlaten voordat ik al datgene had voortgebracht waartoe ik mij voorbestemd voelde, (…).”

De volgende keer beluister je de Negende met hele andere oren. Gegarandeerd.


De Negende. De beroemdste symfonie van Beethoven
Harvey Sachs
Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam
ISBN: 978 90 234 5774 9
Aantal pagina's: 272
Gebonden
Prijs: € 24.90