VEEL MEER DAN KUNST
Geplaatst op
6 juli 2012
door
Lieke Wijnia
Een tentoonstelling over identiteit en vooroordelen: The art of Gordon Bennett in het Aboriginal Art Museum Utrecht.
In een solotentoonstelling laat Gordon Bennett zijn levenslange verwarring over identiteit en cultuur zien – een interessante verbeelding van de turbulente relatie en geschiedenis van Aboriginals en de westerse wereld.
“Kunst”
Aboriginal kunst is een interessant verschijnsel. In de eigen cultuur van de traditionele inwoners van Australie kent men geen kunst, maar worden afbeeldingen als symbolen gebruikt in hun rituelen en ceremonies, waarmee ze hun voorvaderen eren. Deze symbolen zijn vaak van tijdelijke aard, met aardse materialen aangebracht op het lichaam, een boombast of de grond. Tijdens of na afloop van de ceremonie worden deze gewist. Met het fenomeen “kunst” kwamen de Aboriginals pas in aanraking na kolonisering door westerlingen.
In de jaren zeventig van de twintigste eeuw leefden Aboriginals gedwongen in nederzetting, gereguleerd door de Australische overheid. In 1971 stimuleerde een docent de Aboriginals in zijn settlement om hun traditionele beeldtaal op een schoolwand te schilderen en later ook op doek te zetten. Zo leerden Aboriginals schildermaterialen en een geheel nieuwe vorm van expressie kennen. Tegelijkertijd bleek het een manier voor Aboriginals kunstenaars om een weg te vinden in de westerse Australische samenleving en geld te verdienen, iets waar ze daarvoor niet kenden. De kunstwerken slaan aan onder het grote publiek en vinden steeds meer hun weg in de internationale kunstwereld.
Ontwikkeling
In de onlangs geopende vijfjaarlijkse tentoonstelling Documenta in Kassel zijn vijf Aboriginal kunstenaars vertegenwoordigt, waaronder Gordon Bennett, die sinds donderdag een solotentoonstelling in het Aboriginal Art Museum Utrecht heeft. Dit enige Aboriginal kunstmuseum in Europa geeft een groots overzicht van zijn artistieke ontwikkeling, die uit vele vormen bestaat. Zoals tijdens de openingsspeech werd gezegd; het lijkt wel alsof er in iedere zaal kunst van een andere kunstenaar hangt. Maar tegelijk is in ieder werk, hoe groot de onderlinge verschillen ook zijn, iets karakteristieks voor Bennett. Ze laten allemaal zien wie de maker is. Het is een mooie verbeelding van hoe kunstenaars zich gedurende hun leven blijven ontwikkelen. Het hebben van succes met een bepaalde stijl betekent niet dat kunstenaars daar dan de rest van hun leven in blijven werken. Dat is misschien wel de grootste kracht van deze tentoonstelling.
Vragen aan de geschiedenis
De rode draad door zijn werk is zijn blik op de westerse kunst in een Aboriginal wereld. In zijn schilderijen gebruikt Bennett een combinatie van citaten uit bekende kunstwerken en zijn blik op de Aborignal wereld. Zijn werk gaat over identiteit, perceptie en kennis. Hij daagt de kijker en wat deze weet uit, door clichés over het westen en Aboriginals op alle mogelijke manieren te verkennen. De koloniale geschiedenis heeft veel clichés over identiteit, perceptie en kennis voortgebracht. Toch vindt Bennett het moeilijk om daar zelf positie in in te nemen. De titel van de tentoonstelling Outsider/ Insider, The art of Gordon Bennett laat deze contrastwerking direct zien. Bennett vraagt zich continue af – ben je zwart of wit, ben je westers of inheems, ben je man of vrouw? Uit de directheid waarmee hij deze vragen stelt, komt de vervolgvraag of mensen wel zo gemakkelijk in hokjes te plaatsen zijn. Bennett beschouwt zichzelf ook niet als het één of het ander – hij is Aboriginal, maar heeft eurocentrische opleidingen genoten en is in een omgeving met invloeden uit beide werelden grootgebracht. Zoals hij het zelf verwoord in een manifest uit 1996;
Abstractie en toe-eigening
De tentoonstelling is rond twee gegevens opgebouwd: abstractie en toe-eigening. Deze twee worden als strategieën gepresenteerd, waarmee Bennett zijn beeldtaal ontwikkelt. Een beeldtaal om de gevestigde ordes, waaruit hij dus citeert, uit te dagen. Om verschillende werelden bij elkaar te brengen, die doorgaans uit onwetendheid of superioriteitsgevoel elkaar slecht behandelen. Heel sterk zijn de werken die citeren uit bekende schilderijen van de Nederlandse schilder Piet Mondriaan. Het werk Dance the Boogieman Blues uit 1997, laat verschillende rasters uit Mondriaan’s schilderijen zien. Daarin heeft Bennett een vlak vol voetafdrukken geplaatst, die herinneren aan vondsten van fossiele voetafdrukken van Aboriginals uit vroeger tijden. Links op het schilderij stapt een Aboriginal binnen, wiens lijf beschilderd is met traditionele symbolen. Deze loopt aan tegen een breed lachend gezicht van een African-American, compleet met vlinderstrikje vastgepind op een muzieknoot. In combinatie met de titel van het werk en Mondriaan’s inspiratiebronnen, verwijst dit mannetje naar de oorsprong en toe-eigening van de jazzmuziek. In deze wereld van toe-eigening en verwerking stapt de Aborignal man dus binnen. Het werk staat letterlijk voor de ontmoetingen van werelden inclusief bijbehorende stereotypen. Het is één van de krachtigste werken uit de tentoonstelling.
Wees er zeker van om bij de rondgang door de tentoonstelling het boekje dat je erbij krijgt te lezen, naast het kijken naar de kunstwerken. Zo krijg je naast het visuele spektakel, ook inzicht in de geschiedenissen waar Bennett zo rijkelijk uit put, naar verwijst, en uiteindelijk zelf onderdeel van zal worden. Dan zie je dat deze tentoonstelling veel meer is dan kunst alleen.
Outsider/ Insider. The Art of Gordon Bennett
Tot en met 9 december 2012 te zien in het Aboriginal Art Museum in Utrecht
Bij de tentoonstelling verscheen een catalogus met bijdragen van Georges Petitjean (conservator van de tentoonstelling), Kitty Zijlmans (Professor aan Universiteit Leiden) en Ian Mclean (Professor aan de Universiteit van Wollongong, Australië). Deze zeer informatieve catalogus (Engelstalig) is voor €19,95 te koop in de museumwinkel.
Afbeeldingen:
1) Detail uit A Selector (This is how land ownership is determined) olieverf en synthetische polymeer op doek, 162x130 cm, 1992. University of Southern Queensland, Toowoomba, USQ Art Collection.
2) Abstraction (Alien), syntethische polymeer op doek, 182,5x152 cm, 2011. Privecollectie, Brisbane.
3) Home Decor (Preston + De Stijl = Citizen) Dance the Boogieman Blues, synthetische polymeer op doek, 182,5x182,5 cm, 1997. Privecollectie, Melbourne.
“Kunst”
Aboriginal kunst is een interessant verschijnsel. In de eigen cultuur van de traditionele inwoners van Australie kent men geen kunst, maar worden afbeeldingen als symbolen gebruikt in hun rituelen en ceremonies, waarmee ze hun voorvaderen eren. Deze symbolen zijn vaak van tijdelijke aard, met aardse materialen aangebracht op het lichaam, een boombast of de grond. Tijdens of na afloop van de ceremonie worden deze gewist. Met het fenomeen “kunst” kwamen de Aboriginals pas in aanraking na kolonisering door westerlingen.
In de jaren zeventig van de twintigste eeuw leefden Aboriginals gedwongen in nederzetting, gereguleerd door de Australische overheid. In 1971 stimuleerde een docent de Aboriginals in zijn settlement om hun traditionele beeldtaal op een schoolwand te schilderen en later ook op doek te zetten. Zo leerden Aboriginals schildermaterialen en een geheel nieuwe vorm van expressie kennen. Tegelijkertijd bleek het een manier voor Aboriginals kunstenaars om een weg te vinden in de westerse Australische samenleving en geld te verdienen, iets waar ze daarvoor niet kenden. De kunstwerken slaan aan onder het grote publiek en vinden steeds meer hun weg in de internationale kunstwereld.
Ontwikkeling
In de onlangs geopende vijfjaarlijkse tentoonstelling Documenta in Kassel zijn vijf Aboriginal kunstenaars vertegenwoordigt, waaronder Gordon Bennett, die sinds donderdag een solotentoonstelling in het Aboriginal Art Museum Utrecht heeft. Dit enige Aboriginal kunstmuseum in Europa geeft een groots overzicht van zijn artistieke ontwikkeling, die uit vele vormen bestaat. Zoals tijdens de openingsspeech werd gezegd; het lijkt wel alsof er in iedere zaal kunst van een andere kunstenaar hangt. Maar tegelijk is in ieder werk, hoe groot de onderlinge verschillen ook zijn, iets karakteristieks voor Bennett. Ze laten allemaal zien wie de maker is. Het is een mooie verbeelding van hoe kunstenaars zich gedurende hun leven blijven ontwikkelen. Het hebben van succes met een bepaalde stijl betekent niet dat kunstenaars daar dan de rest van hun leven in blijven werken. Dat is misschien wel de grootste kracht van deze tentoonstelling.
Vragen aan de geschiedenis
De rode draad door zijn werk is zijn blik op de westerse kunst in een Aboriginal wereld. In zijn schilderijen gebruikt Bennett een combinatie van citaten uit bekende kunstwerken en zijn blik op de Aborignal wereld. Zijn werk gaat over identiteit, perceptie en kennis. Hij daagt de kijker en wat deze weet uit, door clichés over het westen en Aboriginals op alle mogelijke manieren te verkennen. De koloniale geschiedenis heeft veel clichés over identiteit, perceptie en kennis voortgebracht. Toch vindt Bennett het moeilijk om daar zelf positie in in te nemen. De titel van de tentoonstelling Outsider/ Insider, The art of Gordon Bennett laat deze contrastwerking direct zien. Bennett vraagt zich continue af – ben je zwart of wit, ben je westers of inheems, ben je man of vrouw? Uit de directheid waarmee hij deze vragen stelt, komt de vervolgvraag of mensen wel zo gemakkelijk in hokjes te plaatsen zijn. Bennett beschouwt zichzelf ook niet als het één of het ander – hij is Aboriginal, maar heeft eurocentrische opleidingen genoten en is in een omgeving met invloeden uit beide werelden grootgebracht. Zoals hij het zelf verwoord in een manifest uit 1996;
- “If I were to choose a single word to describe my art practice it would be the word question. If I were to choose a single word to describe my underlying drive it would bef reedom. (…) To be free we must be able to question the ways our own history defines us.”
Abstractie en toe-eigening
De tentoonstelling is rond twee gegevens opgebouwd: abstractie en toe-eigening. Deze twee worden als strategieën gepresenteerd, waarmee Bennett zijn beeldtaal ontwikkelt. Een beeldtaal om de gevestigde ordes, waaruit hij dus citeert, uit te dagen. Om verschillende werelden bij elkaar te brengen, die doorgaans uit onwetendheid of superioriteitsgevoel elkaar slecht behandelen. Heel sterk zijn de werken die citeren uit bekende schilderijen van de Nederlandse schilder Piet Mondriaan. Het werk Dance the Boogieman Blues uit 1997, laat verschillende rasters uit Mondriaan’s schilderijen zien. Daarin heeft Bennett een vlak vol voetafdrukken geplaatst, die herinneren aan vondsten van fossiele voetafdrukken van Aboriginals uit vroeger tijden. Links op het schilderij stapt een Aboriginal binnen, wiens lijf beschilderd is met traditionele symbolen. Deze loopt aan tegen een breed lachend gezicht van een African-American, compleet met vlinderstrikje vastgepind op een muzieknoot. In combinatie met de titel van het werk en Mondriaan’s inspiratiebronnen, verwijst dit mannetje naar de oorsprong en toe-eigening van de jazzmuziek. In deze wereld van toe-eigening en verwerking stapt de Aborignal man dus binnen. Het werk staat letterlijk voor de ontmoetingen van werelden inclusief bijbehorende stereotypen. Het is één van de krachtigste werken uit de tentoonstelling.
Wees er zeker van om bij de rondgang door de tentoonstelling het boekje dat je erbij krijgt te lezen, naast het kijken naar de kunstwerken. Zo krijg je naast het visuele spektakel, ook inzicht in de geschiedenissen waar Bennett zo rijkelijk uit put, naar verwijst, en uiteindelijk zelf onderdeel van zal worden. Dan zie je dat deze tentoonstelling veel meer is dan kunst alleen.
Outsider/ Insider. The Art of Gordon Bennett
Tot en met 9 december 2012 te zien in het Aboriginal Art Museum in Utrecht
Bij de tentoonstelling verscheen een catalogus met bijdragen van Georges Petitjean (conservator van de tentoonstelling), Kitty Zijlmans (Professor aan Universiteit Leiden) en Ian Mclean (Professor aan de Universiteit van Wollongong, Australië). Deze zeer informatieve catalogus (Engelstalig) is voor €19,95 te koop in de museumwinkel.
Afbeeldingen:
1) Detail uit A Selector (This is how land ownership is determined) olieverf en synthetische polymeer op doek, 162x130 cm, 1992. University of Southern Queensland, Toowoomba, USQ Art Collection.
2) Abstraction (Alien), syntethische polymeer op doek, 182,5x152 cm, 2011. Privecollectie, Brisbane.
3) Home Decor (Preston + De Stijl = Citizen) Dance the Boogieman Blues, synthetische polymeer op doek, 182,5x182,5 cm, 1997. Privecollectie, Melbourne.