Geschiedenis.nl

 

De periode van juli 1940 tot augustus 1944 is  een donker hoofdstuk in de Franse geschiedenis. Zuid-Frankrijk heulde, onder leiding van maarschalk Pétain, met de Duitse vijand. In ruil daarvoor verkreeg het Frankrijk van Vichy een soort van vrijheid; het zou niet ingelijfd worden door de Duitsers en  behield een schijnvrijheid. Onder staatshoofd Pétain, was Pierre Laval de premier. Jean Jardin, de grootvader van Alexandre, was de hoogste ambtenaar onder Laval. Jardin was kabinetsdirecteur. Na de oorlog kreeg Laval de doodstraf. Maar Jardin ontsprong de dans, en bekleedde nog jarenlang hoge publieke functies. 

 

Alexandre Jardin vertelt hoe hij op zeventienjarige leeftijd besefte dat zijn grootvader kabinetsdirecteur was tijdens de grootste razzia in de Franse geschiedenis. De razzia die leidde tot de gebeurtenissen in het Vel d’Hiv in juli 1942: 12.884 joden werden opgepakt. 4.051 kinderen werden naar Auschwitz getransporteerd, waar ze nagenoeg allen werd vergast. Het boek van Alexandre draait voornamelijk de gebeurtenissen in Vel d’Hiv in juli 1942. Dit verklaart ook de titel van het boek De edelmoedigen (De gens très bien). Want Laval was wel zo ‘correct’ niet alleen volwassen, maar ook alle kinderen op te pakken. Het was immers niet verantwoord om de kinderen van de ouders te scheiden. 

 

Alexandre heeft hier nooit zelf met zijn grootvader over gepraat. Zijn zusje heeft destijds wel aan opa gevraagd hoe dit nou precies zat. Hij ontkende alle betrokkenheid bij de razzia en jodenvervolgingen. Zijn vader Pascal Jardin schreef een biografie over Jean Jardin. Hierin beschrijft hij hoe integer de man was, hoe hij werd gedwongen tot zijn acties en hoe hij altijd het goede heeft willen doen. Met andere woorden, hij was zeker niet schuldig aan de oorlogsmisdaden. Hij wist niet dat de treinen naar Auschwitz gingen en dacht dat het alleen maar erger zou worden als hij zelf ontslag nam. Dit boek werd erg goed ontvangen. 

 

Wat voor Alexandre niet te begrijpen is, is het feit dat zijn grootvader stilzwijgend heeft meegewerkt aan de razzia van Vel d’Hiv. Hij redeneert dat hij het wel geweten moet hebben, gezien zijn positie. Dat hij de Duisers niet heeft tegen gewerkt, is wellicht nog te begrijpen, maar dat hij geen ontslag heeft genomen en er niets van heeft gezegd, maakt dat hij zijn grootvader schuldig bevindt aan oorlogsmisdaden. Hij lijkt de enige te zijn, iets wat hem meer dan stoort. Het feit dat zijn grootvader jaren na de oorlog nog altijd foto's van Laval op zijn bureau had en van Pétain aan de muur, lijkt aan te geven dat hij helemaal geen spijt had van zijn acties tijdens de oorlog. 

 

Een roman is het boek van Alexandre Jardin niet, al staat het op de omslag. Aan het einde romantiseert hij wel een aantal pagina’s en leeft zich in hoe het destijds gegaan moet zijn. Vanwege deze notie op de omslag had ik een ander soort boek verwacht. Het is vooral een verslag van de bewustwording van de gruwelen uit de familiegeschiedenis en de worsteling met het eigen geweten. 

 

Het boek is niet goed ontvangen in de Franse media. Velen verwijten Alexandre dat hij dit boekje heeft open gedaan. Hij zou te weinig historisch onderzoek hebben verricht, aan nestbevuilerij doen. Ondanks dat werd het boek wel goed verkocht. Dat Alexandre geen grootschalig historisch onderzoek heeft gedaan klopt en noemt hij ook expliciet. Wel heeft hij navraag gedaan bij velen om te voorkomen dat er geen onwaarheden in worden vermeld. Het is veelzeggend dat zonder vergaand historisch onderzoek deze conclusie kan worden getrokken. En hoewel dit alles zo duidelijk was, kon het toch in de doofpot verdwijnen. 

 

Treffend is de reactie van Sarkozy. Op een avond zat Jardin met Sarkozy om de tafel met drie schrijvers, een journalist en een historicus. De historicus verweet Jardin dat hij maar bar weinig bewijs had tegen zijn grootvader. Waarop Sarkozy antwoordde dat hij veel stafleden heeft en zij waren niets vergeleken bij het hoofd van de regering. De kabinetsdirecteur zou zeer nauw betrokken zijn geweest bij de beslissingen. De historicus benadrukte opnieuw dat dit niet betekende dat er bewijs was. Sarkozy reageerde geagiteerd door te zeggen dat als hij zijn kabinetsdirecteur zou vragen om 13.000 joden te ronselen in Parijs volgende week, dan zou hij zeker weten ontslag nemen. 

 

De gebeurtenissen in Vichy-Frankrijk zijn onderdeel van een groots publiek geheim, dat Alexandre aan de kaak stelt met zijn boek. Het wordt hem niet in dank afgenomen. Voor mij was het boek een eye-opener; ik wist niet dat de kwestie nog zo gevoelig lag in het Frankrijk van nu. Daarnaast vind ik het ook opmerkelijk te lezen hoe men deze vorm van collaboratie in de doofpot heeft kunnen stoppen, terwijl je met gezond verstand al veel kunt aantonen.