GISèLE
Geplaatst op
15 januari 2014
door
Tessa van den Dolder
‘Gisèle’ is het verhaal over de driehoeksverhouding tussen de kunstenaars Adriaan Roland Holst ('Jany'), Gisèle van Waterschoot van der Gracht, en Mies Peters. Het decor is Nederland in oorlogstijd.
Gisèle is een zeer talentvol glazenierster en beeldend kunstenares. Ze is bij de Limburgse kunstenaar Joep in de leer en krijgt steeds meer eigen opdrachten. Jany is een zeer geliefd dichter in deze periode en daarnaast een ware womanizer. In zijn woonplaats in Bergen ontvangt hij zijn vrienden; vaak schrijvers en dichters. Hij heeft een affaire met Mies, een 23 jaar jongere vrouw, actrice en dan nog getrouwd met Paul, haar eerste liefde. Het huwelijk is echter niet gelukkig en ook hun dochter Joyce kan Mies niet gelukkiger maken. Ze wil meer, ze gaat weer acteren en houdt wel van een leven vol glamour. Een affaire met Jany past uitstekend bij deze levensstijl.
Jany en Gisèle ontmoetten elkaar in 1936 via Joep als een van haar nieuwste ramen wordt geplaatst. Bij het carnaval in 1937 zien zij elkaar opnieuw. Jany is door Gisèle betoverd. Dit gaat verder dan de oppervlakkige affaires die Jany normaal gesproken heeft. Mies en Gisèle verschillen erg van karakter. Waar Gisèle puur, speels en wijs overkomt, komt Mies erotischer, zoekender over. Het zal het begin zijn van een langdurige relatie tussen Jany en Gisèle.
Deze liefdesrelaties zijn op zich al heel intrigerend, maar er zijn grotere en donkere thema’s die op dit moment spelen. Nederland staat aan de vooravond van een oorlog. Hoewel ze allemaal hopen dat Nederland de neutraliteit kan behouden, blijkt dat onmogelijk.
Tijdens de Duitse overheersing worden de kunsten ingeperkt. Steeds meer mensen verdwijnen letterlijk van het toneel. Kunstenaars moeten moet zich aanmelden bij de Kultuurkamer. Ze onderwerpen zich dan aan de voorschriften van de bezetter en mogen zo goed en zo kwaad als het kan hun beroep blijven uitoefenen. Gisèle besluit haar ambacht met pijn in haar hart neer te leggen en neemt joodse onderduikers in huis in Amsterdam. Iedereen wordt gevraagd een dergelijke keuze te maken. Voor sommigen een dilemma. Wat is goed en wat is fout?
Jany voelt dat hij kleur moet bekennen. Hij schrijft een aantal verzetspamfletten waardoor hij moet onderduiken. De drie personages blijven ook in deze periode met elkaar verbonden. Ze zien elkaar zo af en toe. De relatie tussen Jany en Gisèle bekoelt, omdat ze verliefd wordt op een joodse onderduiker. Paul, echtgenoot van Mies, meldt zich aan bij de NSB en vertrekt naar het oostfront waar hij zal sterven. Ondertussen deelt Mies het bed met een Duitse officier, het is immers niet haar schuld dat deze oorlog is begonnen?
Gisèle is niet alleen een ingewikkelde liefdesgeschiedenis van drie personen die jarenlang met elkaar verbonden zijn. Het is ook de worsteling met de dilemma’s die het gevolg zijn van de oorlog. Smit belicht aan de hand van de hoofdpersonen de verschillende keuzemogelijkheden; Gisèle en Jany gaan in het verzet, Paul collaboreert en Mies kiest voor praktische oplossingen. Zo blijft ze acteren omdat stoppen met spelen de situatie niet zou veranderen. Wie wordt daar gelukkiger van? Het enige resultaat is dat ze zelf ook geen inkomen meer zou hebben.
Susan Smit heeft zich voor dit boek gebaseerd op historische feiten, maar het verhaal is wel fictie. Dankzij de verbeelding van Smit worden de leegtes tussen de feiten ingevuld en ontstaat er een mooie roman.
In het nawoord beschrijft Smit de totstandkoming van het boek. Tijdens het schrijven van ‘Vloed’ was ze vertrouwd geraakt met Henriette Roland Holst, de tante van Jany. Gisèle kwam later op haar pad doordat zij ook in een blad stond waarin Smit zelf ook stond. Ze herinnerde een documentaire die ook over haar ging en Smit voelde dat ze over haar moest schrijven. Toen ze haar research begon, kwam ze erachter dat Gisèle en Jany een liefdesaffaire hadden en toen ze een biografie over Jany las kwam ze naam van Mies tegen. Dat moest het derde personage worden.
De hoofdstukken zijn vernoemd naar de personages en zijn dan vanuit dat perspectief geschreven. Het zorgt ervoor dat gebeurtenissen steeds opnieuw voorbijkomen. Dat is na verloop van tijd storend. Het maakt dat het boek langdradig. Aan de andere kant is het “totaal-verhaal” , samengesteld uit de wisselende perspectieven, zeer de moeite waard.
‘Gisèle’ van Susan Smit geeft een mooi inzicht in de keuzes waar de kunstwereld tijdens de Tweede Wereldoorlog voor kwam te staan. Het boek zet je aan het denken en zorgt ervoor dat je bij jezelf nagaat wat jij dan op zo'n moment zou doen. Bovenal is het een erg mooi verhaal over een aantal zeer verschillende en mede daardoor zeer interessante personages.
Gisèle
door Susan Smit
Gisèle
door Susan Smit
uitgeverij Lebowski
510 pagina's
isbn 9789048817443
€ 22,50
Bestel dit boek nu bij PostScriptum. Op werkdagen vóór 23.00 besteld, de volgende dag in huis.
Bestel dit boek nu bij PostScriptum. Op werkdagen vóór 23.00 besteld, de volgende dag in huis.
Meer over Susan Smit en Gisèle:
De "boektrailer"
Documentaire over Gisèle Waterschoot van der Gracht (Het Uur van de Wolf, mei 2013, eerder uitgezonden in 1997)
Documentaire over Gisèle Waterschoot van der Gracht (Het Uur van de Wolf, mei 2013, eerder uitgezonden in 1997)
Nederland