Geschiedenis.nl

_{Han van der Horst als voorzitter van het Comité Open Monumentendagen Schiedam, 14 september 2013. Foto: Marco Spruit Bleeker}

Uitgeverij Bert Bakker kondigt het nieuwe boek van Han van der Horst als volgt aan:

"Van der Horsts grootvader ervoer op de grote vaart twee wereldoorlogen aan den lijve en overleed op zijn zevenenzestigste aan een hartkwaal waar destijds geen kruid tegen gewassen was. Nu hij zelf een man op leeftijd is geworden, beseft Van der Horst (1949) hoeveel geluk hij heeft gehad om te mogen opgroeien in de tweede helft van de twintigste eeuw.

_{Foto rechts: De grootvader van de auteur, hofmeester E.H.W. Klekamp (1895 – 1962) poseert ergens in de tropen met mede koopvaardij-officieren. Hij is de man helemaal links.  De vrouw op de foto is niet de grootmoeder van de auteur maar de echtgenote van een der beide anderen. Locatie: een schip van de Vereenigde Nederlandsche Scheepvaartmaatschappij (VNS).}

Hij maakte de mooiste jaren van Nederland mee. Nu de schaduw van de crisis over Nederland ligt, komt Han van der Horst met een optimistisch boek. In De mooiste jaren van Nederland, 1950-2000 schetst hij het beeld van een verarmd en deels verwoest land dat zich opwerkte tot ongekende rijkdom. Er is volgens hem geen enkele reden waarom de samenleving van nu niet tot vergelijkbare prestaties in staat is.

De mooiste jaren van Nederland, 1900-2000 geeft de lezer veel aanleiding na te denken over onze tijd. De geschiedenis herhaalt zich nooit, maar ze is wel een bron van inspiratie voor creatieve geesten die mee willen bouwen aan een vernieuwd Nederland dat ook in de eenentwintigste eeuw zijn mannetje staat.

_{Foto links: De auteur (1949)  op driejarige leeftijd, toen de mooiste jaren van Nederland nog maar net begonnen waren.“Ik durf er een eed op te zweren dat ik in zo’n opklapbed ben verwekt, net als de meeste Nederlanders die zich tot de naoorlogse geboortegolf mogen rekenen.”}

Han van der Horst  is historicus. Hij schreef de afgelopen twintig jaar tal van boeken, waaronder 

-The low sky understanding the Dutch;

- Nederland. De vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu;

- Een bijzonder land. Het grote verhaal van de vaderlandse geschiedenis;

- Onze premiers, hun weg naar de top;

- De mooiste jaren van Nederland, 1950-2000 ( verschijnt 21 september 2013).”


Een klinkende introductie en een mooie aanleiding om Van der Horst in te lijven in het dossier “Gegrepen door geschiedenis.” Want een gedreven beoefenaar van de geschiedenis is hij, gezien zijn historische productie, zeker.

Daarbij is hij actief in het maatschappelijk debat en betrokken bij het organiseren van activiteiten op het gebied van cultuur en geschiedenis. Als HOVO-docent aan de Erasmus universiteit en als ex-voorlichter van de Nuffic (Van der Horst is inmiddels met pensioen), de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs, is hij bovendien goed op de hoogte met de gang van zaken aan universiteiten en hogescholen. Geschiedenis.nl legde hem de volgende vragen voor.

Je bent lang werkzaam geweest voor de Nuffic als voorlichter. Maar je bent ook auteur van een aantal historische overzichtswerken die goed worden verkocht. Heb je nooit overwogen om full time schrijver te worden of een bestaan als auteur eventueel te combineren met een aanstelling in het hoger onderwijs?

"Het leven loopt nu eenmaal zoals het loopt en weinig mensen kunnen hun levenspad zelf helemaal uitstippelen. Als ik die zaterdag in 1978 niet de vacatures in de Volkskrant had doorgenomen, dan was ik nooit bij de Nuffic terecht gekomen. Dankzij die baan heb ik heel veel interessante mensen gesproken en een behoorlijk stuk van de wereld gezien. Ik heb daar meer geleerd en meer wijsheid en relativeringsvermogen opgedaan dan aan een universiteit mogelijk was geweest. Je kunt er niet precies de vinger opleggen maar mijn boeken zijn er beter op geworden omdat ik uit eigen ervaring weet hoe het leven aanvoelt in Dakha of de havenbuurt van Belem.  Zelfs als ik van mijn boeken had kunnen leven, was ik daarom bij de Nuffic blijven werken. Maar dat kan niet. Zij leveren een spaarcentje op dat ik nu met wreed genoegen op de bank laat staan als ik mij de gelaatstrekken van collega Rutte voorstel, die ook altijd met andere dingen dan geschiedenis zijn brood heeft verdiend. En docent worden op de universiteit? Dat heb ik nooit echt geprobeerd en als ik wel geleerde was geworden, dan had ik nu misschien terug kunnen kijken op een carrière van veertig jaar lang de ene bezuiniging na de andere overleven. Dat heeft het lot mij bespaard en daar ben ik dankbaar voor."

 Er is op dit moment veel belangstelling voor vaderlandse geschiedenis en speciaal voor “onze hoogtepunten” zoals de Gouden Eeuw. Waar komt die belangstelling vandaan? Of is het puur toeval?

"Dat heeft volgens mij te maken met de onzekerheid der tijden. We hebben met zijn allen lang gedacht dat we het hier in Nederland met zijn allen goed voor elkaar hadden. In de ogen van veel Nederlanders valt dat de laatste tijd behoorlijk tegen. Veel van wat vertrouwd was , staat onder druk. Iedereen kent het rijtje wel: multiculturele samenleving, internet, ICT, globalisering een maatschappij met steeds minder vast werk of voorspelbare loopbaanpatronen. Je ziet overal ter wereld hoe mensen dan houvast proberen te vinden in de vaderlandse geschiedenis. Volgens mij is dat een gevolg van globalisering. De nationalistische leider van Catalonië, Jordi Pujol heeft een jaar of twintig geleden al eens gezegd: “Je kunt geen goede kosmopoliet zijn zonder een stevig fundament in je eigen cultuur”. Volgens mij klopt dat. Ik denk dat dit gevoel al dan niet onbewust in brede kring leeft en daarom zie je die belangstelling voor de mooie dagen uit het verleden. Die Gouden Eeuw is trouwens in veel opzichten een creatie van de negentiende eeuwse elite, die zich aan dit voorbeeld der vaderen kon optrekken om ons land uit de achterlijkheid te halen. Kijk ook naar die neorenaissancistische kantoorgeveltjes of al die aan de zeventiende eeuw refererende raadhuizen van Kropholler uit de eerste helft van de twintigste eeuw.  De huidige belangstelling voor vaderlandse geschiedenis heeft daar veel mee te maken. Is het jullie aan de andere kant trouwens ook opgevallen, hoe geruisloos 200 jaar Koninkrijk voorbij is gegaan? Ik had zelf keurig mijn nieuwe HOVO-collegereeks in dat teken geplaatst. Het gaat over belangrijke Nederlanders die volgens mij te weinig bekend zijn zoals Treub of de oude Heemskerk. Resultaat: nog niet de helft van de gebruikelijke opkomst. De reeks kan nét doorgaan. Misschien moet je de groeiende belangstelling voor vaderlandse geschiedenis ook niet overschatten."

 'De mooiste jaren van Nederland' is de titel van je nieuwste boek. Ik ken mensen die zeggen dat we vanaf de jaren zeventig de verzorgingsstaat van Drees onbetaalbaar hebben gemaakt door veel te veel mensen van een uitkering te voorzien. We hebben onze industrie kapot gemaakt door de lonen te laten stijgen ten koste van de productiviteit. Daarbij is er een levensgroot immigratieprobleem gecreëerd en hebben we de kwaliteit van ons hoger onderwijs te grabbel gegooid door de democratisering en omdat iedereen moet kunnen studeren en selecteren niet populair is. Wat denk je van die bezwaren?

“Uiteraard vinden de problemen van nu hun wortels in het verleden maar hoe je ze dan weegt en te lijf gaat, wordt bepaald door jouw politieke en ideologische overtuigingen. De discussies over de multiculturele samenleving laten perfect zien hoe dat werkt. Ik heb geprobeerd een boek te schrijven dat mensen voor hun plezier kunnen lezen én dat ze helpt om hun opvattingen beter te funderen. Het is geen pamflet. Heb ik een keer gedaan, een pamflet geschreven. Dat heet “Het mooiste land van de wereld. Waar komen onze normen en waarden vandaan?” en dat schetst een model van burgerschap voor de eenentwintigste eeuw. Ook bij Prometheus Bert Bakker uitgegeven. Maar dat heeft toch niet zoveel impact gehad en ik denk dat ik dat pamflettisme beter en effectiever kan bedrijven op het internet, bijvoorbeeld door regelmatige opiniebijdragen op Joop: kort en helder en binnen een paar uur door de lezers voorzien van heftig goedkeurend en heel erg afkeurend commentaar.  Dat is leuk. Dat is vluchtig. Dat is niet voor de eeuwigheid. Als het op krantenpapier stond in plaats van op een scherm kon ik zeggen, dat de volgende dag de vis erin werd verpakt. 

Maar ‘De mooiste jaren van Nederland’ is geen pamflet en het is geen politiek boek. Het helpt je wel bij het vormen van je eigen mening of het maken van keuzes uit de vele uiteenlopende oplossingen die je als burger aangereikt krijgt voor de problemen van deze tijd. Je leert er bijvoorbeeld uit dat de verzorgingsstaat voor het belangrijkste deel geen creatie is van Drees maar van vooraanstaande KVP-ers zoals mej. Klompé en Veldkamp terwijl de VVD op de achtergrond steun gaf. Je ondekt dat Nederland in deze eeuw 2 slachtoffers kent van politiek geweld, terwijl in de jaren zeventig van de vorige eeuw grote terroristische aanslagen plaatsvonden – op treinen, op ambassades – terwijl de bevolking daar in het algemeen veel rustiger en gelatener op reageerde dan nu. Dat de jaren zestig en zeventig niet alleen de grote jaren waren van Provo en de hippies maar ook van Wiegel en de Telegraaf.  Je leest hoe het echt gegaan is met de immigratie en met de democratisering van het onderwijs. Enzovoorts. Ik stel bijvoorbeeld vast – niet in het boek maar hier - dat de schandalen die zich rond het onderwijs afspelen, bijna allemaal dateren van na de maatregel van minister Ritzen om de democratisering van het hoger onderwijs terug te draaien om de macht in handen te leggen van CvB’s en ongrijpbare raden van toezicht. Als je democratisering van het hoger onderwijs opvat als een academische opleiding voor velen, dan vraag ik: ‘Was in de goede oude tijd het aantal uitvallers zoveel lager? Wijbegonnen op het gymnasium met drie volle klassen en we eindigden er in 1967 met één, die voor een aantal lessen in alfa’s en beta’s uiteenging. Ook van mijn eerste jaar waren er veel stoppers. Ik heb de cijfers niet bij de hand maar volgens mij heeft ons onderwijs nooit wat aan die uitvalpercentages kunnen doen. Denk ook niet dat het niveau zoveel hoger was. Kijk maar eens naar historische dissertaties uit het interbellum. Daar hoef je nu niet meer mee aan te komen. 

En de periode 1950 – 2000 waren zonder meer de mooiste jaren van Nederland als je tenminste toegenomen inkomen, toegenomen kansen en toegenomen persoonlijke vrijheid als criterium aanneemt. En veiligheid. Ik vergelijk mijn leven niet voor niets met dat van mijn opa, die twee wereldoorlogen aan den lijve ondervond en stierf aan een kwaal waar nu verschillende oplossingen voor zouden zijn. Nee dat waren hele mooie jaren, verdraaid mooie jaren, ongekend mooie jaren.”
 

Laten we aannemen dat, zoals je schrijft,  de mooiste jaren  achter ons liggen. Waar en wanneer is het dan fout gegaan?

“Ik denk wel eens, later wijzen ze de dotcomcrisis van na 2001 aan als het begin van de grote crisis van het westen. Als ik in een pessimistische bui ben, dan natuurlijk. En dat het schijnherstel door de financiële crisis van 2008 ontmaskerd werd. En hoe men toen met lapmiddelen…. Enzovoorts. Maar je weet net zo goed als ik dat het heel moeilijk is om van dichtbij waar te nemen wat van wezenlijke betekenis is. Wat dat betreft leert ‘Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu’ me altijd weer een les. Er komt elke twee jaar wel een nieuwe druk uit en die probeer ik dan zoveel mogelijk te actualiseren. Dan schrap je ook omdat bepaalde zaken achteraf minder belangrijk bleken dan je dacht. Zo is de betekenis van Rita Verdonk marginaal gebleken maar zo zag het er een aantal jaren terug niet naar uit. En het is nog steeds niet goed vast te stellen, hoe wezenlijk de impact van Pim Fortuyn is geweest. En wat zich had voorgedaan als hij niet had bestaan. Ik was vroeger een Science Fiction fan en ik las The Foundation van Isaac Asimov. Dat gaat over de ondergang en het herstel van het intergalactische rijk.  Met statistische methodes en kansberekening heeft de “psychohistoricus” Hari Seldon vastgegsteld dat de ondergang onvermijdelijk is en dat het herstel ik meen 30.000 jaar zal duren. Maar door het doen van bepaalde ingrepen kan dit proces met 1000 jaar verkort worden, om te beginnen door op een afgelegen planeet in de Melkweg een stichting een encyclopedie te laten samenstellen van alle beschikbare kennis zodat die in de crisis en de chaos niet verloren gaat. Van het internet geen sprake maar dit terzijde. Nu dan, het loopt allemaal op rolletjes maar nu en dan doet zich iets voor dat niet door Seldon te berekenen was. Dat is onder meer de verschijning van een zeer bijzondere, uiterst ambitieuze politieke condottiere die in zijn eentje de geschiedenis zou kunnen veranderen. Was Fortuyn zo iemand? Of zal hij over een eeuw toch als een efemere persoonlijkheid gezien worden waar ze een aio opzetten in het kader van een groot project over de milenniumwisseling in Nederland? Kun jij het zeggen? Ik niet."

En wat is nu het perspectief? Waar gaan we naar toe in de 21e eeuw? Hoe gaat dat Nieuwe Nederland eruit zien?

"Dit is een uitdaging, want ik heb al verteld dat ik wat met science fiction heb. En dan ook nog met rampen science fiction. Ik lees graag distopieën. Grote aanrader en boek van verrassend literaire kracht: a canticle for Leibowitz van Walter M. Miller. Uit de jaren vijftig van de vorige eeuw al en het enige voorbeeld van katholieke science fiction dat ik ken, maar dit terzijde. Hoe dan ook, druk bij mij niet op het verkeerde knopje want dan houd ik een samenhangend verhaal over de eeuw van verval die wij nu zijn binnengetreden. Ik heb in de jaren tachtig voor het Vrije Volk wel eens een verhaal geschreven over het Nederland van de toekomst en dat heette “Een vleugje Karachi”. Nee, dat moet je niet met me doen. Op dat knopje drukken. 

Wij kunnen die eeuw van verval natuurlijk wel met zijn allen creëren. Niet zo moeilijk. Dat gebeurt als we het op zijn Romeins aanpakken: bij problemen zien hoe onze voorouders het oplosten en dan doen wij het ook. Dat is de Diocletianus-modus.. Diocletianus bestreed het gebrek aan vaklieden door zonen te verplichten het ambacht van hun vader uit te oefenen. Vertaald naar het nu: als we nu uit de EU gaan en we  halen de vertrouwde gulden terug, dan komt alles goed.  De industriële samenleving met zijn massaproductie en zijn eenheidsworst behoort tot het verleden en gaat momenteel over op iets anders. Dat komt door computers en ICT.  De nieuwe technologie maakt een eind aan voorspelbaarheid. Je kunt bijvoorbeeld altijd met email of je mobiel worden gestoord en als je dan niet reageert, raak je achterop, verlies je je baan en je klanten. Maar die onvoorspelbaarheid doet zich voor in bijna elke maatschappelijke activiteit. Tegelijkertijd zie je vooral in de grote steden de etnische veelzijdigheid toenemen. Wij moeten leren daar op een positieve manier mee om te gaan.  Wij moeten die toekomst omarmen maar tegelijkertijd ervoor zorgen dat we de verworvenheden van het verleden niet verliezen:  de individuele vrijheid, de bescherming tegen de slagen van het lot, de kans om je talenten ten volle te ontplooien. Ik ben tegen een “zoek het zelf maar uit” maatschappij zoals die tegenwoordig vaak als onvermijdelijk wordt afgeschilderd. Ik denk dat we daardoor technologisch (verder) achterop zullen raken en de mondiale concurrentiestrijd verliezen. Als de participatiemaatschappij betekent dat niemand in de kou mag blijven staan, biedt dat model perspectief. Maar niet als het erop neerkomt dat wie in de ogen van de machthebbers niet of onvoldoende participeert, streng wordt aangepakt of langs de weg achtergelaten.

Een dominee in Bussum heeft trouwens naar aanleiding van het verschijnen van 'De mooiste jaren van Nederland' gepreekt. Hij roept op tot saamhorigheid en zet vraagtekens bij het materialisme . "

 
Je bent zelf actief op Joop.nl, Facebook en Twitter. Heb je vertrouwen in de digitalisering van het onderwijs (bijvoorbeeld de Steve Jobs-scholen van Maurice de Hondt) of ben je van mening dat er op dit moment teveel aandacht wordt besteed aan tablets en smart phones op scholen en in het hoger onderwijs? 

“Ik word een oude vent. Toen ik op school zat, moest je nog je eigen google zijn.  Nu maak ik dagelijks dankbaar gebruik van zoekmachines en wat ik allemaal op het internet vind. Voor mijn laatste twee boeken heeft me dat enorm veel tijd gescheeld en bovendien heb ik prachtige details gevonden die ik nooit uit een UB of een archief had opgediept. Dat weet ik zeker. Daarom is het van groot belang dat leerlingen in een zo vroeg mogelijk stadium leren om ICT met vrucht te gebruiken. 

De gedachte dat je niets meer hoeft te weten, omdat kennis snel veroudert en je bovendien alles toch op kunt zoeken, verwerp ik. Je moet een groot aantal dingen zelf wéten om op het internet kaf en koren van elkaar te scheiden, om de juiste vragen te stellen en om de juiste zoekwoorden in te voeren. Daarom moeten juist nu scholieren veel léren en weten en uit het hoofd naar voren kunnen brengen. Temeer daar het niet waar is of wat mij betreft een kwaadaardige leugen dat alle kennis snel veroudert. Van wat ik een half eeuw geleden heb geleerd, profiteer ik nog dagelijks om mijn kennis te verdiepen. Verder is een computer een informatiedrager en als zodanig verschilt hij niets van een boek. Een boek is een tablet met honderden schermpjes. Het voordeel is dat het ook zonder batterij werkt maar het is weer lastig dat op al die honderden schermpjes steeds hetzelfde blijft staan.  Ik denk dat er met de denkbeelden van de BON en de technologie van Maurice de Hondt heel prachtig onderwijs kan worden opgebouwd. En dat heel veel docenten daar ook op hun eigen school en voor zover ze daar nog de kans voor krijgen op hun eigen manier mee bezig zijn. Clio zegene hen."
 

De Mooiste jaren van Nederland
Han van der Horst
ISBN: 9789035139251
Paperback 408 pagina's
€ 19,95
Verkrijgbaar vanaf  25-09-13

Zaterdag 21 september: boekpresentatie De Mooiste jaren van Nederland in het Stedelijk Museum Schiedam

Vrijdag 18 oktober is Han van der Horst bij Boekhandel Post Scriptum in Schiedam