Geschiedenis.nl

Het nieuwe examen geschiedenis voor havo/vwo gaat dit schooljaar van start. Hoewel de opzet en indeling gewijzigd is, is het maar de vraag of het om een "nieuw"examen gaat. De stof is namelijk oude koek: de geschiedenis van Europa (vooral West-Europa) en Nederland. Met uitstapjes naar Nederlands-Indie, het Midden-Oosten (de staat Israel) en de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten.

Binnen de VGN (Vereniging van docenten in Geschiedenis en staatsinrichting in Nederland) is er een werkgroep actief die pleit voor een nieuwe richting voor het vak: wereldgeschiedenis. Twee leden van deze werkgroep, Jonathan Even-Zohar en Marian Heesen reageerden op vragen van Geschiedenis.nl.

Geschiedenis.nl:  Is wat jullie in de overleggroep “wereldgeschiedenis” noemen hetzelfde als “big history”?

Marian: Big History begint bij de big bang, en kijkt naar de lange termijn ontwikkelingen in de geschiedenis van het heelal en de geschiedenis van de aarde. Wereldgeschiedenis gaat over menselijke geschiedenis. Waar je bij wereldgeschiedenis naar kijkt is de samenhang of juist het gebrek aan samenhang tussen ontwikkelingen en gebeurtenissen op verschillende plekken op aarde in dezelfde tijd.

Jonathan: Wereldgeschiedenis is de geschiedenis bekeken op mondiaal niveau, terwijl Big History vooral gaat over het verbreden van de “geospacial scope” van het vak - dus daadwerkelijk een studie naar de systematiek der dingen overal en altijd. Big History is hiermee eerder te zien als een interdiscipinaire aanpak van de studie naar het totale verleden van de kosmos, inclusief het biologische en culturele leven op aarde. Wereldgeschiedenis is meer bescheiden in die zin, maar poogt vooral een eurocentristische “bias” te corrigeren.

 
Geschiedenis.nl: Hoe is deze overleggroep ontstaan?
 

Jonathan: Het initiatief komt voort uit een eerder congres van de VGN, in samenwerking met het KNHG, dat op 30 maart 2012 plaatsvond in Den Haag. Daarnaast verbindt deze werkgroep verschillende losse netwerken van enthousiaste historici en geschiedenisdocenten die al langer aan de slag wilden. 

Marian: Ik was ontevreden over het nieuwe eindexamenprogramma: té Noordwest-Europa-centrisch. Daarna ben ik een MOOC-cursus gaan volgen over wereldgeschiedenis en dit gaan gebruiken in mijn lessen. Ik vertelde Joke Noordstrand over mijn standpunt; over het gebrek aan een breder perspectief en het belang van wereldgeschiedenis in de klas. Wij hebben samen een artikel in Kleio geschreven over het belang hiervan in het voortgezet onderwijs. Er kwam veel respons, onder andere van Jonathan en Pim Renou. Zij hadden al een leesclub over wereldgeschiedenis. Wij zijn bij elkaar gekomen, en er komen nog steeds nieuwe werkgroepleden bij.

Geschiedenis.nl: Zijn jullie van mening dat het huidige curriculum voor geschiedenis in het voortgezet onderwijs moet worden aangepast in de richting van “meer wereldgeschiedenis”?

Jonathan: Ja. De wereld is in toenemende mate een complex geheel van wederzijdse afhankelijkheid. De uitdagingen die de komende eeuw met zich mee brengt zijn niet gering. In Europa, en zeker ook in Nederland, brengt de drang om het geschiedenisonderwijs te gebruiken voor identiteitspolitiek mogelijk schade toe aan het kunnen oplossen van de grote uitdagingen.

Marian: Het huidige curriculum heeft een sterke focus op Noordwest-Europese geschiedenis. Dat is een gotspe in deze tijd. Onderwijs moet leerlingen voorbereiden op de toekomst, en die is internationaal. Ze uitrusten met een nationalistische visie is niet alleen politiek maar ook maatschappelijk verkeerd. Dus als wij er aan kunnen bijdragen dat de blik in het curriculum verbreed wordt, dan is dat geweldig.

Geschiedenis.nl: Wie zijn er lid van deze overleggroep? Is het een dwarsdoorsnede van het lerarenbestand? Of zijn het ouderen/jongeren van zowel links als rechts? Is er een profiel? 

Jonathan: Wie ook maar geïnteresseerd is en graag mee doet aan ons doel, het bevorderen van wereldgeschiedenis in het onderwijs. De leden van de werkgroep zijn docenten geschiedenis vmbo en havo/vwo, eerste en tweedegraads lerarenopleiders en enkele wetenschappers world history. De interactie en uitwisseling van informatie en kennis tussen de verschillende leden is buitengewoon interessant en boeiend om te zien. Er zijn veel dertigers maar ook oudere docenten.

Marian: Mensen hebben zichzelf aangemeld, dus het is een voorhoede. Maar wij zien aan het aantal sympathisanten dat er een snaar geraakt is.

Geschiedenis.nl: Hoe zou het ideale curriculum er volgens jullie uit moeten zien?

Marian: Dit is een vraag met een antwoord dat enorm zou kunnen zijn. Wat in ieder geval belangrijk is, is dat er telkens verband wordt gezocht en gelegd met ontwikkelingen buiten Nederland/Europa. Ook is het belangrijk veel aandacht te besteden aan de ontwikkeling van het empathisch vermogen: leerlingen leren dat anderen een ander standpunt hebben, andere ervaringen en dus gebeurtenissen anders waarderen. Belangrijk ook om niet te snel te oordelen, en respect te hebben voor andere standpunten, ook al ben je het er niet mee eens. Besef bijbrengen van het gegeven dat geschiedenis vaak misbruikt is en nog steeds wordt, is ook belangrijk.

Jonathan: Een brede vraag, maar ik vind het essentieel dat we een nieuw overkoepelend verhaal aanbrengen, en afstand nemen van het inmiddels echt achterhaalde Eurocentrische model van Babylonië, naar Egypte, naar Grieken en Romeinen, etc, etc.

Geschiedenis.nl: Gaan jullie gericht actie voeren/lobbyen richting het ministerie?

Marian: Zover zijn we nog niet. Laten wij eerst eens een stevige werkgroep neerzetten, steun verwerven, good practices delen en doordringen tot de les. Daarna is het één van onze doelen om het curriculum te beïnvloeden. Het huidige curriculum weerspiegelt de tijdgeest van na 2001: focus op eigen identiteit, defensief, xenofoob. De tijdgeest verandert ook weer.

Jonathan: Het is de bedoeling eerst zelf een goed idee te krijgen van wat er wel/niet kan, lesmaterialen gezamenlijk ontwikkelen, online delen en testen. Nieuwe kennis vormen door middel van samenwerken, ook met historici! Dan pas kunnen we echt gaan denken aan “actie voeren”.

Geschiedenis.nl: Kun je een paar onderwerpen/lessen noemen die volgens jullie nu NIET passen in het curriculum, maar wel gegeven zouden moeten worden?

Marian: Veel meer reflectie op Nederlandse geschiedenis als onderdeel van mondiale ontwikkelingen, veel meer aandacht voor internationale ontwikkelingen. Niet steeds dat triomfantelijke “wij waren de eersten die…”, want daar valt meestal heel wat op af te dingen of te nuanceren. Veel meer focus op gedeelde geschiedenis, in plaats van nationale geschiedenis. Veel meer aandacht voor gelijkwaardigheid. Wat leren Nederlandse kinderen nu over het Ottomaanse, het Russische of het Arabische Rijk, China?

Geschiedenis.nl: Slaat jullie initiatief aan in het veld (collega’s, uitgevers, leerlingen, auteurs)? 

Marian: Aan de respons te merken slaat het initiatief aan bij collega’s. Als wij het niet zo druk hadden allemaal zouden zich nog veel meer mensen melden. Iedereen die ik spreek vindt het een goede zet. Bij leerlingen slaat het enorm aan: zij willen niets liever dan ook eens iets leren over Japan of de Maya’s. Of over het land/gebied van herkomst van hun familie. Uitgevers komen pas in actie als de overheid iets eist.

Jonathan: Er is veel animo voor de meetings!

Geschiedenis.nl: Wat is jullie volgende stap?

Marian: PR verzorgen, ruchtbaarheid aan het initiatief geven, laten zien dat er goede voorbeelden zijn, dat het kan en ook duidelijk maken dat het moet: richting onderwijs, en politiek!

Wilt u meedenken over wereldgeschiedenis in de klas? Kijk dan op de website van de VGN.

Jonathan Even-Zohar vertelde in 2013 op TEDex AmsterdamED over wereldgeschiedenis als schoolvak: