Geschiedenis.nl

Maarten Luther was een veelschrijver. Een stroom van vlugschriften, essays, wetenschappelijke werken, polemieken  en, als klap op de vuurpijl, de Bijbel in de Duitse taal. En dat moest allemaal zo snel mogelijk gedrukt en verspreid worden. Door de omloopsnelheid van zijn werk raakte heel Europa in de ban van de man die uiteindelijk verantwoordelijk was voor de scheuring van de katholieke kerk. 

Voordat Luther zijn werken liet drukken in Wittenberg, was die stad wat betreft de boekdrukkunst van minder belang. Maar dankzij een constante stroom van geschreven werken van Luther kon Wittenberg een drukkersstad van formaat worden. Luther wist ook meer drukkers naar de stad te halen om aan de behoeften te voldoen, zoals Melchior Lotter. Bovendien liet de kwaliteit van de oudere drukker Johann Rhau-Grunenberg in Wittenberg duidelijk te wensen over. In deze tijd maakte de boekdrukkunst een grote ontwikkeling door. Zo werden er, na eerst vrij sobere uitgaven gemaakt te hebben, werken gedrukt met illustraties (door het gebruik van houtsnedes) en miniaturen bij hoofdletters op een pagina.

Luther was een druk bezet man. Hij doceerde, preekte, discussieerde en schreef continu. Er ging een grote aantrekkingskracht van hem uit en Luther kon rekenen op talloze aanhangers. Het is niet verwonderlijk dat hij ook weerstand kreeg. Velen zagen vanaf de eerste publicaties een bedreiging in Maarten Luther. Zo moest Luther naar Rome komen om over zijn standpunten en stellingen verantwoording af te leggen. Een belangrijk moment was voor Luther het Debat van Leipzig in juni 1519. Daarmee kwam de Reformatie juist volop in de belangstelling.

Auteur Andrew Pettegree gebruikt in zijn boek ook miniaturen per hoofdstuk. De hoofdstukken zijn overzichtelijk verdeeld over vier delen: deel 1, Een uitzonderlijk man; deel 2, Het oog van de storm; deel 3, Vrienden en tegenstanders en deel 4, De bouw van de kerk.

In zijn boek vermeldt Pettegree dat Luthers vrouw Katarina zijn steun en toeverlaat was en veel regelde, zoals het afhandelen van financiële zaken en een huishouden met kinderen draaiende houden. Luther verrichte, volgens Pettegree, pionierswerk ten behoeve van onderwijs voor meisjes. Luther riep op om scholen voor vrouwern op te richten. "En zo God het wil zou elke stad ook een meisjesschool hebben, waar de meisjes een uur per dag het evangelie zouden kunnen horen, in het Duits dan wel in het Latijn."

Luther schreef over meisjesscholen een pamflet dat hij opdroeg aan de bestuurders van Duitse steden om in alle plaatsen scholen op te richten voor zowel jongens als meisjes. Het pamflet droeg de titel: 'An die Ratsherren Aller Städte Deutschen Landes.' Dit pamflet haalde een enorme oplage. Het verscheen in elf edities in acht verschillende landen. De bedoelde meisjesscholen kwamen er ook.

"Het merk Luther"  is een prettig leesbaar boek (mede dankzij de uitstekende vertaling van Frits van der Waa) waarin de persoon Luther geschets wordt binnen de maatschappelijke context van de eerste helft van de 16e eeuw. Waarbij wordt aangetoond dat hij veel meer was dan de vader van de Reformatie. Bijvoorbeeld de eerste man die volop gebruik maakte van de nieuwe media van zijn tijd. 

Andrew Pettegree is hoogleraar moderne geschiedenis aan de universiteit van St Andrews in Schotland en expert op het gebied van de boekdrukkunst.

Het merk Luther
Andrew Pettegree
Uitgeverij Atlas/Contact
Amsterdam/Antwerpen
Vertaler: Frits van der Waa
ISBN 978 90 450 3164 4
€ 29,99

YouTube: "Reformation and the Culture of Persuasion" by Prof. Andrew Pettegree, Grace Lutheran Church