Geschiedenis.nl

Het reisgezelschap bestond uit negen mensen: de leden van de familie Von Uffenbach (een welgestelde patriciërsfamilie) en een goede vriend, Johann Adolph von Glauburg. Deze laatste schreef het reisverslag. Dr. Johan R. ter Molen schreef een boek over deze plezierreis, waarin ook de integrale tekst van het reisverslag van von Glauburg is opgenomen.

De familie Von Uffenbach die de reis maakte bestond uit Zacharias Conrad von Uffenbach en zijn vrouw Elisabeth Margaretha, broer Johann Friedrich met zijn vrouw Anna Elisabeth, Anna Sibylla Lindheimer-von Uffenbach, Wilhelm Schneider (stiefzoon van Zacharias), Catharina Charlotta Lindheimer en Rebecca Lehnemann en dan Johann von Glauburg. Het reisgezelschap noemde zichzelf ‘de Compagnie.’

Het reisverslag begint op woensdag 29 juni 1718. Het gezelschap reisde vanaf Frankfurt naar Düsseldorf. Via de Rijn en de Wesel werd Arnhem bereikt. Arnhem was daarmee de eerste stad in de Republiek der Verenigde Nederlanden die ze bezochten. Dr. Johan R. ter Molen voert de lezer ongedwongen mee langs de vele steden die in de Nederlanden werden bezocht, met behulp van trekschuit, rijtuigen en berlines. (Een berline is een koets, waarvan de eerste in het jaar 1662 werd ontworpen in Berlijn. Meestal is een berline zwart en rood gelakt en bekleed met rood laken. De koets is gesloten en bedoeld voor vier personen. De berline werd door paarden getrokken.)

Het reisgezelschap toonde bijzondere interesse voor buitenplaatsen, fraai aangelegde tuinen, kerken en industriële processen. Opmerkelijk was de belangstelling voor vroeg-industriële producties en technische vernieuwingen. Zo werd een glasfabriek in Amersfoort bezocht, alsmede buitenhuizen in Amsterdam, stadhuizen waar schilderijen en fresco’s de wanden sierden en de Oude en de Nieuwe Kerk in Delft. Het Brouwershuis in Antwerpen was een hoogtepunt. In Brussel bekeken ze het paleis op de Koudenberg en een atelier waar wandtapijten werden gemaakt. Ook hadden ze interesse voor bestuurlijke zaken. In Leuven, bijvoorbeeld, werd ‘de Compagnie’ ontvangen door stadssecretaris Willem-Antoon van Dieve, die hen alles over het stadsbestuur in Leuven uitlegde. Het gezelschap bezocht ook familieleden en overnachtte tijdens de hele reis in voorname logementen, zoals ‘Het Grote Keizershof’ in Den Haag. Dr. Johan R. ter Molen vertelt in zijn boek meer over de logementen.

De familie Von Uffenbach was een welgestelde familie. Dat kon ook haast niet anders, omdat je in het andere geval zo’n plezierreis bijna niet kon maken. Toen men op 13 augustus 1718 weer naar Keulen reed, moest men bijvoorbeeld voor drie speciale postberlines twee rijksdaalders per persoon betalen, voor die tijd wel een kostbare rit.

Dr. Johan R. ter Molen beschrijft op een heel verfijnde manier over alle zaken die ‘de Compagnie’ bezichtigde. Hij weet ook de tijdgeest te treffen mede dankzij de vele illustraties die in het boek zijn opgenomen. Het schilderij van de Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam van kunstschilder Jacobus Storck is een van de vele fraaie afbeeldingen. Bij het boek hoort een losse kaart van de Zeventien Nederlandse Provinciën, waarop de hele reisroute staat aangegeven.

De familie bezichtigde allerlei bijzondere zaken. Zoals het huis van Laurens Jansz. Coster (verondersteld uitvinder van de boekdrukkunst) in Haarlem en het Stadhuis aldaar met de eerste boeken die door hem gedrukt zouden zijn. En dan het bijzondere poppenhuis bij mejuffrouw Hendrina Brandt in de Warmoesstraat in Amsterdam. In de integrale tekst van het reisverslag wordt het uitvoerig beschreven. Alles in het poppenhuis was natuurgetrouw gemaakt. Het kostbare poppenhuis toonde het familieleven van een welgestelde Amsterdamse familie. Ontspanning voor ‘de Compagnie’ was er ook: de Doolhof in de Amsterdamse Looiersgracht, vaartochtjes, koffie drinken en wandelen over het strand van Scheveningen.

"Een plezierreis in de zomer van 1718" is een aangenaam leesbaar en fraai uitgegeven boek waarin een scherp beeld wordt geschetst van de toeristische stand van zaken in de Nederlanden. Het is alsof je zelf in een Berliner of per trekschuit door het Nederland en Belgie van de achttiende eeuw reist. 

Een plezierreis in de zomer van 1718. De familie Von Uffenbach in de Nederlanden.
Dr. Johan R. ter Molen.
Waanders Uitgevers, 2017, Zwolle.
ISBN 978 94 6262 1466
€ 45,-