Geschiedenis.nl

Zee, duinen en klei. Eindeloze polderwegen tussen dorpen. Mest, trekkers en trucks, kerktorens. Zon, heel veel wind en wolken. Het was er allemaal de afgelopen dagen in Zoutelande en omstreken. Maar er was meer.

Dat besef begon met het boek dat ik van H. meekreeg toen ik hem vertelde dat we naar Zeeland zouden afreizen: 'Reunie op 't Duin. Mondriaan en tijdgenoten in Zeeland.' * Verschenen in het kader van het Mondriaanjaar 1994 (50 jaar na het overlijden van de kunstenaar). Mondriaan was aan het begin van de 20e eeuw op zoek naar nieuwe ideeen en hij was regelmatig in Domburg waar in de zomer gelijkgestemde kunstenaars (vooral schilders) elkaar ontmoeten. Ook de Europese adellijke en burgerlijke elite was daar te vinden. 

'Reunie op 't Duin' schetst fraai de achtergronden van de ontwikkeling van Domburg tot pleisterplaats voor de Europese top. Behalve de mooie ligging aan zee, de hoge duinen, het bijzondere Zeeuwse licht speelden er andere factoren. Moderne medische inzichten leerden dat zeebaden, buitenlucht en beweging uitstekend waren voor de gezondheid. De Amsterdamse arts Mezger (1838 - 1909) had ontdekt dat massage en mobilisering van gekwetste pezen, spieren en gewrichten (we noemen het nu fysiotherapie) veel effectiever waren dan zwachtels, gips en rust. Hij boekte wonderbaarlijke resultaten waardoor ook gekroonde hoofden naar zijn praktijk in Domburg afreisden. 

Beeldend kunstenaar Jan Toorop (1858 - 1928) werd in Domburg het middelpunt van een kring van lokale en landelijk bekende avantgarde schilders, op zoek naar nieuwe inspiratie vanuit het Franse impressionisme en het pointillisme. In Domburg staat nog steeds het huis van de familie Elout-Drabbe. Mies Elout-Drabbe organiseerde samen met Toorop tentoonstellingen van werken van bevriende schilders, waaronder Piet Mondriaan en Ferdinand Hart Nibbrig. De laatste liet een zomerhuis bouwen in Zoutelande, Huize Santvlught, middenin de duinen. Het huis is nu vrijwel onzichtbaar door de verwilderde tuin (of was dat altijd al zo?) maar het is nog te huur.

Foto rechts: Huize Santvlught, oktober 2020

Domburg maakt ook vandaag de dag een mondaine indruk. Het chique Badhotel staat er nog maar is helaas geen hotel meer. Een projectontwikkelaar heeft er 9 appartementen van gemaakt. Eén daarvan schijnt toe te behoren aan ex-premier Jan-Peter Balkenende. Ik gun het hem van harte maar eigenlijk zou dit een prachtig museum moeten zijn.

De herinneringen aan Domburg als episch centrum van de (culturele) elite worden nu bewaard in een bescheiden 'remake' van het tentoonstellingsgebouw dat Toorop en vrienden in 1912 lieten plaatsen voor hun zomer-exposities. Het 'Marie Tak Poortvliet museum' was op de dag van ons bezoek helaas gesloten maar we komen terug. 

Ik moest ook aan 'De Uitvreter' denken . Op de eerste pagina schrijft Nescio: "Een heelen zomer had Bavink in Zeeland geschilderd." Het verhaal verscheen in 1911. Ik had het kunnen weten. Er is meer in Zeeland.  

Het beroemde Zeeuwse licht is er nog altijd. Zoutelande, oktober 2020

* Ineke Spaander en Paul van der Velde (red.)
Reunie op 't Duin.
Mondriaan en tijdgenoten in Zeeland.
ISBN: 9789066304871
Waanders, 1994
(Waarschijnlijk alleen nog antiquarisch verkrijgbaar)