Geschiedenis.nl

Met een pandemie, vaccinatieperikelen en de afwikkeling van de verkiezingen voor de Tweede Kamer gaande, was dit jubileum niet echt voorpaginanieuws. Historicus Arnout van Cruyningen zorgt ervoor dat deze roemrijke gebeurtenis uit de Nederlandse geschiedenis niet geheel geruisloos passeert. In 'De boekenkist van Hugo de Groot' vertelt hij het avontuur na hoe de rechtsgeleerde ontsnapte uit Slot Loevestein.

Het zal niet verbazen dat het in het boek meer over de inhoud van de kist dan over het houten omhulsel zelf gaat. De auteur trapt wel af met dat laatste. In het eerste hoofdstuk gaat hij langs de drie kisten die worden gepresenteerd als de kist. Eén staat in Rijksmuseum van Amsterdam, één in Slot Loevestein en de derde in Delft, in Museum Prinsenhof. Die laatste zou de echte kunnen zijn, gezien ouderdom en afkomst, maar het blijft allemaal nogal twijfelachtig. Interessant is waarom Hugo de Groot überhaupt in zo’n kist terechtkwam.

Machtsstrijd
Hugo de Groot werd in 1583 in Delft geboren. De Opstand tegen de Spaanse koning woedde nog hevig. Wat heet, een jaar later werd in deze Hollandse stad Willem van Oranje vermoord. Desondanks wist de Republiek der Verenigde Nederlanden een onafhankelijke status te bevechten. Hugo ontpopte zich tot een talentvolle en intelligente jongeman en al op jonge leeftijd bewoog hij zich in de hoge politieke kringen van de Republiek. Zo stond hij prins Maurits bij als advocaat en onderhield hij nauwe contacten met landsadvocaat – later: raadpensionaris – Johan van Oldenbarnevelt. We weten hoe de vriendschap van Maurits en Van Oldenbarnevelt uiteindelijk ontaardde in een vijandschap met als resultaat dat de staatsman op het schavot op het Binnenhof werd onthoofd.

Hugo de Groot was er niet in geslaagd om in het politieke en religieuze tumult dat de jonge Republiek verscheurde, onder het maaiveld te blijven. Hij kwam in het kamp van de raadpensionaris terecht. Op de zomerdag in 1618 waarop Van Oldenbarnevelt werd gevangengenomen, werd ook De Groot – ondertussen opgeklommen tot pensionaris van Rotterdam – vastgezet. In zijn vonnis werd hem ten laste gelegd dat hij er mede schuldig aan was dat er godsdiensttwisten waren ontstaan (de strijd tussen remonstranten en contra-remonstranten) en dat hij de nodige politieke onrust had veroorzaakt. Het lot van Van Oldenbarnevelt bleef hem bespaard. De Groot wachtte ‘eeuwige gevangenisse’. Het Slot Loevestein werd in gereedheid gebracht om de gevangene en zijn gezin tot onderkomen te dienen. Het eeuwige werd drie jaar.

Ontsnapping
Maria van Reigersberch, de vrouw van Hugo de Groot, bedacht het plan om een boekenkist te gebruiken als ontsnappingsmiddel. Het dienstmeisje Elsje van Houweningen speelde een heldinnenrol om de kist op de weg naar buiten en naar Gorinchem koelbloedig te begeleiden. Het plan slaagde en De Groot was weer op vrije voeten. Althans, in beperkte mate. Hij vluchtte over de grens, naar Antwerpen en vervolgens naar Parijs. Als diplomaat in Zweedse dienst bracht hij meer dan tien jaar door aan het Franse hof. Tevergeefs bepleitte hij met regelmaat zijn terugkeer naar de Republiek. De rechtsgeleerde, geschiedschrijver, letterkundige en theoloog was echter niet welkom. Op 28 augustus 1645 stierf hij in Rostock. Pas na zijn dood keerde hij terug naar de Republiek: zijn lichaam werd bijgezet in de Nieuwe Kerk in zijn geboorteplaats Delft.

In 'De boekenkist van Hugo de Groot' staat de gevangenschap en ontsnapping centraal. Voor de biografische gegevens over voor en na die gebeurtenissen maakt Van Cruyningen dankbaar gebruik van de biografieën van Henk Nellen*, van wiens hand in 2021 de nieuwe beknopte levensbeschrijving 'Geen vredestichter is zonder tegensprekers' verschijnt. 'De boekenkist' is een toegankelijk boek om kennis te maken met deze erflater van wie veel mensen niet meer weten dan dat hij ooit in een boekenkist zat. De auteur biedt samenvattingen van enkele van Grotius’ publicaties, zoals Mare liberum ( De vrije zee) en De iure belli ac pacis – (Het recht van oorlog en vrede), schetst de politieke en religieuze omstandigheden die de loop van Hugo de Groots leven beïnvloedden en geeft met 85 afbeeldingen – waarvan vele paginagroot – een beeldend verslag van de mensen en gebeurtenissen die tijdens dat leven een rol speelden.

Arnout van Cruyningen
De boekenkist van Hugo de Groot. De ontsnapping van Europa’s grootste rechtsgeleerde
Uitgeverij Omniboek Utrecht 2021
192 pag.
ISBN 978 94 0191 733 9
€ 20,99 

*)
Hugo de Groot (1583-1645). De loopbaan van een geleerd staatsman. Weesp 1985.
Hugo de Groot. Een leven in strijd om de vrede 1583-1645, Amsterdam 2007.
Hugo Grotius, a lifelong struggle for peace in church and state, 1583-1645. Leiden, 2014. ISBN 9789004274365. (Engelse vertaling door J.C. Grayson van de biografie 'Hugo de Groot, Een leven in strijd om de vrede 1583-1645', Balans, Amsterdam, 2007).
Op zoek naar een vreedzame wereldorde: Hugo Grotius over natuurlijke godsdienst en rechtvaardige oorlog. Amersfoort, 2010.