Geschiedenis.nl

De Tweede Wereldoorlog werd voor een groot deel uitgevochten in de lucht. Alleen al in de Slag om Engeland van 1940, die een doorslaggevende overwinning voor de Engelsen opleverde, gingen meer dan 3.000 vliegtuigen verloren en werden 4.000 bemanningsleden gedood. Later in de oorlog vlogen duizenden geallieerde bommenwerpers richting Duitsland. Meestal over Nederland. Dat veel vliegtuigen dan ook boven Nederland neerstortten, ligt voor de hand. Op de plekken waar geallieerde bemanningsleden sneuvelden is een herdenkingsbordje geplaatst met een korte informatieve tekst.

Maar er zijn natuurlijk ook Duitse vliegtuigen naar beneden gekomen. Totaal wordt het aantal neergestorte vliegtuigen in Nederland geschat op 6.000. Wie hierin geïnteresseerd is, kan het Verliesregister 1939-1945 raadplegen.

De Duitse soldaat Heinz Boeke had als taak gekregen om op locatie de neergestorte vliegtuigen te fotograferen. Met zijn Leica-camera maakte hij honderden foto’s van de wrakken, maar ook van de slachtoffers en gevangengenomen vliegeniers. Gerard Groeneveld kwam op het spoor van deze foto’s en schreef er een verhaal bij. Vijftien crashes werden eruit gelicht en vormen de inhoud van Neergestort.

Er waren voorheen al veel meer boeken over de luchtoorlog verschenen. Wat maakt deze publicatie dan uniek? Deze vraag stelt de auteur zich ook in zijn voorwoord. Achter elk verlies zit een verhaal over mensen die erbij betrokken waren. En dat zijn er veel. Zeker als je de burgerbevolking erbij betrekt. Groenveld heeft dus een keuze gemaakt en geprobeerd met tekst en vooral mooie, grote en heldere foto’s duidelijk te maken hoe indringend de luchtoorlog in Nederland is geweest. Om dat verleden sterker dichtbij te brengen, heeft colourist Jacob Lagerweij iedere zwart-witfoto waarmee een hoofdstuk begint deskundig ingekleurd. Het verschil met een kleurenfoto is niet te zien. Het boek heeft een afmeting van 32 x 24,7 cm. Best groot, waardoor de foto’s indringend overkomen.

Achter in het boek is een kaart opgenomen van de 15 locaties waar de vliegtuigcrashes plaatsvonden. Ik mis hier de verongelukte vliegtuigen rond Den Haag bij het begin van de oorlog en de slag om de Grebbeberg. Ook operatie Market Garden wordt niet genoemd. Was de Duitse oorlogsfotograaf daar niet bij geweest? Wel zijn er drie verhalen opgenomen over Rotterdam.

Elk hoofdstuk begint met een grote ingekleurde foto, gevolgd door (soms) foto’s van de bemanning en familie, de manschappen voordat ze de lucht ingingen tijdens een briefing, het wrak, het vliegtuig, bemanning in gevangenschap, propagandaposters, kaartjes van de Duitse vliegvelden in Nederland en het bereik van de Duitse radarinstellingen. De vijftien verhalen bij de foto’s zijn boeiend en vaak spannend geschreven met veel details. Tussen deze verhalen staat twee intermezzo’s over De Duitse luchtverdediging en Achter Prikkeldraad, die over de krijgsgevangenkampen gaan waar de bemanning opgesloten werd (The Great Escape uit 1963 is een legendarische film over een ontsnapping uit zo'n kamp).

Mosquito’s zetten Hitler in zijn hemd is de eerste zin van hoofdstuk 11. Op 30 januari 1943 viert het naziregime de verjaardag van de machtsovername. Veel te vieren is er niet, de Duitse oorlogssituatie is weinig rooskleurig. De geallieerde toestellen vliegen via Texel en Friesland richting Berlijn en moeten die dag 1800 km afleggen met zware bommen. Zullen ze dat halen? Op het moment dat Göring in de Ehrensaal van zijn Reichsluftfahrtministerium aan zijn speech wil beginnen, brengen de bommen van Mosquito’s de Berlijners weer terug bij de oorlog. De RAF kan op elk moment en elk tijdstip toeslaan.
De radioluisteraars horen luide knallen en even later muziek. Göring doet zijn best een flitsende speech te laten horen, maar die wordt niet uitgezonden. Wel was later een samenvatting te beluisteren.

Nederlandse vliegers komen helaas in het boek niet voor, wel wordt aandacht besteed aan de burgers op de grond. Het laatste hoofdstuk gaat gedeeltelijk over het Amerikaanse bombardement op Nijmegen op 22 februari 1944, waarbij 750 inwoners omkwamen. Hetzelfde aantal als bij het bombardement op Rotterdam in 1940. De Nederlandse regering noch de koningin vindt het nodig om hiertegen een protest in te dienen of er zelfs maar aandacht aan te besteden. Wilhelmina is meer ontdaan door een bomaanval op haar woning in Londen. Er ging die dag veel fout en er zat veel tegen, aldus historicus Joost Roosendaal, die deze tragedie heeft onderzocht.

Samenvattend: een prachtig kijk- en leesboek over buitenlandse vliegtuigen en vliegeniers die boven Nederland in de problemen kwamen.

Gerard Groeneveld
Neergestort. Vijftien vliegtuigverliezen in Nederland 1940-1945
W Books
maart 2021
Hardcover
160 blz.
€34,95
ISBN 9789462584204