Geschiedenis.nl

Stel dat Hitler vermoord was. Wat vinden wij dan van de moordenaar? Een held? Waarschijnlijk wel, terwijl hij toch echt een moordenaar zou zijn geweest. Maar voor de “goede zaak” zien wij dat door de vingers. Bij de moord op Napoleon wordt het onderscheid held/moordenaar wat moeilijker. En bij een historisch figuur over wie men door de eeuwen heen anders is gaan denken, ligt dat verschil helemaal lastig.

Neem Julius Caesar. Algemeen beschouwd als een dapper generaal die het Romeinse Rijk groot heeft gemaakt en heeft afgerekend met zijn vijanden. Maar Caesar kreeg steeds meer macht en had zichzelf uit uitgeroepen tot dictator voor het leven, een soort koning of keizer van Rome. En aan een koning hadden sommige Romeinen nog een wrange herinnering. De laatste koning, Lucius Tarquinius Superbus ontnam de Romeinen hun rechten. Ondanks dat Caesar waarschijnlijk geen koning wilde worden, waren de Romeinen hier toch wel bang voor. Zij wilden het republikeinse staatsbestel behouden, hoewel dat oude systeem slecht berekend was op de gigantische omvang die het Rijk, mede door Caesar, inmiddels gekregen had. Caesar ging zich ook steeds meer als koning gedragen. Zo droeg hij purperen mantels, liet zijn gezicht afbeelden op munten en werd zijn verjaardag uitgeroepen tot nationale feestdag.

Een nieuwe koning wilde een aantal Romeinen dus voorkomen. Onder hen Marcus Junius Brutus en Gaius Cassius Longinus. Zij verfoeiden de overheersing van Caesar en zagen maar één uitweg: hem liquideren. Omdat Caesar aan de vooravond stond van een nieuwe militaire campagne, en daarmee waarschijnlijk nog meer aanzien en macht zou krijgen, was haast geboden. Op 15 maart 44 vC vond de aanslag plaats. Caesar was gewaarschuwd dat zijn leven op het spel stond, maar hij negeerde de voortekenen en begaf zich op weg naar de senaat waar de samenzweerders hadden afgesproken. De auteur vergelijkt dit met een klassiek treurspel (of een opera). Zelfs een waarzegger waarschuwde nog op het laatste moment, maar Caesar lachte hem uit en liep zijn noodlot tegemoet. In één hand zou Caesar een blad hebben vastgehouden dat hem te midden van de stortvloed van verzoekschriften van die ochtend werd aangereikt. Het had hem zijn leven kunnen redden als hij het had gelezen, want het onthulde details van het complot.

De samenzweerders waren behoorlijk zenuwachtig, want de eerste stak mis en vervolgens staken ze ook op elkaar in.
Hoe de laatste minuten van Caesar verliepen is door de paniek en chaos niet duidelijk. “Ook gij Brutus?”, (Et tu Brute? Latijn) de bekende laatste woorden van Caesar zijn bedacht door Shakespeare. In andere verslagen staat: “Jij ook kind?” (Kai su teknon? Grieks) wat mogelijk suggereert dat Brutus een onwettig kind van Caesar geweest zou zijn. Tempest gaat daar in haar boek nog op in.

Het boek gaat echter niet over Caesar maar over Brutus, eigenlijk een vriend van Caesar die vaderlandsliefde hoger aansloeg dan persoonlijke vriendschap. Tempest heeft alle – weliswaar schaarse- publicaties over Brutus bestudeerd. En die verschillen nogal: gespleten persoonlijkheid, een man met veel invoelingsvermogen, bewonderenswaardig. Maar er bleef een hiaat in de wetenschappelijke literatuur bestaan, aldus de auteur. Bij de bestudering van Cicero ontdekte ze dat Brutus een beladen vriendschap met hem onderhield. En een nieuwe studie was in haar ogen zeker de moeite waard. Toen in 2015 'Brutus Caesar’s Assasin' verscheen van Kirsty Corrigan besloot Tempest dit meeslepende verhaal over Brutus’ leven en daden als uitgangspunt te nemen. Ze merkt hierover op: "Dit boek zal tot op aanzienlijke hoogte nagaan hoe Brutus’ leven vanaf de oudheid tot vandaag werd vastgelegd en doorgegeven; een centraal uitgangspunt daarbij is dat we, om de mens Brutus te kunnen begrijpen, de bronnen die we gebruiken diepgaand moeten onderzoeken om te weten wie er over spreekt en waarom."

Kathryn Tempest is auteur en historica. Ze promoveerde aan de Universiteit van Londen in de klassieke talen. Meer dan 15 jaar heeft ze les gegeven in Latijn, Latijnse literatuur en Romeinse geschiedenis. Haar boek levert een portret van een bijzondere Romein op die filosoof, staatsman, vredesstichter en legeraanvoerder is geweest. Deze Brutus was niet uit op persoonlijk gewin, maar liet zich leiden door zijn republikeinse idealen. Een deugdzaam en door sommigen bewonderd mens, maar ook met zwakheden. Zo maakte hij op een twijfelachtige manier fortuin. We komen te weten dat hij het ook met enkele ideeën van Caesar eens was. Het raadsel-Brutus wordt door Tempest niet geheel doorgrond; er blijven vragen open, maar door Tempest komt de lezer wel dichter bij hem. Zelf zegt ze hierover: "Hoe meer we naar het bronnenmateriaal over Brutus’ leven kijken en de manier waarop dat zijn latere legende vormde, des te terughoudender we worden met het doen van definitieve uitspraken over deze historische man." En dat geldt mijns inziens voor veel meer (en misschien wel voor alle) historische figuren.

Tempest schrijft helder en haar verhaal (onderzoek) leest gemakkelijk. Dit komt ook door de vele informatie die het boek bevat zoals kaarten, jaartallen en een register. En niet onbelangrijk: een chronologie na de moordaanslag met bronnen tot aan de zelfmoord van Brutus. Ruim 1/3 van het boek is naslagwerk. De lezer komt veel te weten over de raadselachtige Brutus en zijn leven. Zijn jonge jaren en zijn omgang met Caesar. Maar ook de wijze waarop de Romeinen in die tijd leefden en wat hen bewoog.

Kathryn Tempest
Brutus. De nobele samenzweerder
Uitgeverij Omniboek
Paperback, 423 blz.
€ 31,99
ISBN 9789401915069