Geschiedenis.nl

Het zijn immers niet meer dan een reeks jaartallen waarbij steeds een of enkele gebeurtenissen zijn genoteerd. Maar is het zo eenvoudig als het lijkt? Er rijzen bij het doornemen van zo’n kroniek immers voldoende vragen op. Waarom zijn juist die gebeurtenissen genoteerd? En welke zijn er – al dan niet bewust – weggelaten? Vanuit welk oogpunt en belang schreef de auteur iets op? En is de tekst van de hand van één of meerdere schrijvers? Kortom, er valt veel te ontdekken in middeleeuwse jaarboeken.

Het is dan wel prettig voor de meeste geïnteresseerden als de tekst voor handen is in een moderne taal in plaats van middeleeuws Latijn. Het Collectief Carolus heeft ervoor gezorgd dat de Annales Regni Francorum als Kronieken van het Frankische Rijk voor het eerst volledig in het Nederlands zijn vertaald. Met dit samenwerkingsverband zijn de vertalers – die allen een reeks jaren voor hun rekening hebben genomen – in de voetsporen getreden van hun negende-eeuwse vakbroeders die vermeldenswaardige gebeurtenissen in de periode 741 tot 829 noteerden. ‘Het gaat in de annalen om militaire acties, diplomatieke missies en politieke gebeurtenissen die veelal betrekking hebben op de familie van de Karolingen zelf: opvolging, kroning en overlijden. Toch sijpelt er iets door van de wereld daarachter, een magische wereld waarin de mens onmachtig staat tegenover natuurrampen en getuige is van onverklaarbare natuurverschijnselen als zons- en maansverduisteringen, aardbevingen, epidemieën.’

Einhard
Naast de Latijnse tekst op de linkerpagina staat een geannoteerde Nederlandse versie op de rechterpagina. De vertaling wordt voorafgegaan door vier inleidende teksten en een verantwoording. Deze teksten gaan over de kroniek en over de auteur(s). Over wie de auteur is of auteurs zijn van de Annales Regni Francorum is de nodige discussie onder historici. De belangrijkste vraag daarbij is welke rol Einhard – hoveling, vertrouweling en biograaf van Karel de Grote – speelde. De leden van Collectief Carolus hinken op twee gedachten. In zijn levensbeschrijving van Einhard geeft Chris Engeler aan dat ‘Einhards auteurschap van de volledige Annales Regni Francorum - Kronieken van het Frankische Rijk niet aannemelijk is, in de ‘Verantwoording van de werkwijze schrijft hij meermaals over ‘Einhards kroniek’ en in het voorwoord wordt gesproken over ‘de tekst van Einhard’.
Deze verscheidenheid in de aanduiding is wellicht onbedoeld, dat er in het vertaalwerk verschillen op te merken zijn, is een bewuste keuze, zo valt te lezen in de ‘Verantwoording van de werkwijze’. Bij redactie is ‘het ‘eigene’ van iedere vertaler voor wat betreft woordkeus en formulering gehandhaafd om de lezer geen qua taalgebruik ‘gladgestreken’ verhaal te bieden.’ Ook ouderwets aandoend woordgebruik is daarbij soms behouden. Het zou een boeiender en aantrekkelijker verhaal opleveren.

Noormannen en Frisia
Verder is in de verantwoording te lezen dat namen en aanduidingen zijn vernederlandst. Dit met uitzondering van Nordmanni, mensen uit het huidige Denemarken, om geen onrecht te doen aan de ‘algemeen bekende ‘echte’ Noormannen uit destijds hogere Scandinavische regio’s’. Aangezien het begrip Noorman in de literatuur over de vroege middeleeuwen dermate ambivalent wordt gebruikt waarbij Denen veelal zijn inbegrepen, denk ik dat het wel mee had gevallen met dat onrecht.

‘De keizer [Karel de Grote] verbleef echter nog te Aken en overwoog een expeditie tegen koning Godfried toen hij het bericht ontving dat een vloot van tweehonderd schepen uit Nordmannia was geland in Friesland en dat alle eilanden die voor de Friese kust liggen, waren geplunderd […]’

De uitzonderingspositie had ik dan eerder gebruikt voor ‘Friesland’. Bij deze geografische eenheid heeft de Nederlandse lezer een duidelijk beeld dat sterk afwijkt van het vroegmiddeleeuwse Frisia, het kustgebied dat liep van het hedendaagse Noord-Duitsland tot in Vlaanderen. De topografische kaart in het kleurenkatern verduidelijkt dit niet helemaal.

Bij een vertaling van een historische bron valt altijd iets op te merken over woordgebruik, duiding van begrippen en andere redactionele keuzes. Maar dat neemt niet weg dat de leden van Collectief Carolus door hun zorgvuldige werk erin zijn geslaagd de Kronieken van het Frankische Rijk voor een geïnteresseerd publiek te ontsluiten.

Chris Engeler red.,
Kronieken van het Frankische Rijk, Annales Regni Francorum
De aan Einhard toegeschreven Latijnse tekst uitgegeven en in het Nederlands vertaald, een voorzien van uitgebreide annotaties door Collectief Carolus.
Hilversum, 2021
296 pag.
€ 30,-
ISBN 978 90 8704 902 7, 
Uitgeverij Verloren