Geschiedenis.nl

Handelscentrum van bescheiden omvang
De ligging op de grens van twee invloedssferen, Fries en Frankisch, zorgde ervoor dat een plaatsje aan de Kromme Rijn uitgroeide tot hét vroegmiddeleeuwse handelscentrum van Noordwest-Europa. Op de plek waar al menselijke activiteiten waren in de IJzertijd en in de Romeinse tijd een fort stond, groeide Dorestad uit tot het Rotterdam van die tijd: een doorvoerhaven die een sleutelfunctie vervulde in de handel tussen het Frankische gebied en de Noordzeeregio.

Dorestad kan wellicht een vergelijk met Rotterdam doorstaan als het gaat om de functie; van de omvang in grootte en bevolkingsaantallen moeten we ons niet teveel voorstellen van de vroegmiddeleeuwse nederzetting. Volgens Luit van der Tuuk, auteur van Dorestad onthuld, paste de volledige bevolking van wat nu Nederland is in de Amsterdamse Arena, dus laat staan in de Rotterdamse Kuip. Het aantal inwoners van Dorestad wordt op ‘duizend tot vijftienhonderd individuen’ geschat. Vergeleken met andere plaatsen in die tijd was het desondanks een handelscentrum dat bol stond van de activiteiten.

Dorestad onthuld
Na een inleidend hoofdstuk volgen er twee over de geografie van het gebied en de Romeinse geschiedenis. De kern bestaat uit acht hoofdstukken over de vroegmiddeleeuwse periode. De eerste twee daarvan gaan over de handelsplaats die volledig tot bloei komt als het in de loop van de achtste eeuw ingelijfd wordt in het Frankisch machtsgebied. De ‘Gouden Eeuw van Dorestad’ breekt dan aan. In de volgende hoofdstukken komt de bebouwing, infrastructuur en de bevolking aan bod.
In hoofdstuk 10 is te lezen dat in de loop van de negentiende eeuw ‘de glorie van de handelsplaats begon te verbleken’. De oorzaak hiervan legt Van der Tuuk bij de afnemende grip van de Karolingische vorsten op het handelsverkeer en de daarbij horende knooppunten, zoals Dorestad. Regionale machthebbers opereerden steeds zelfstandiger en trokken de handel naar zich toe en deze versnipperde langzaam maar zeker.
Tot slot volgt nog een hoofdstuk over de nalatenschap van Dorestad en een bijlage over Merovingisch en Karolingisch aardewerk, geïllustreerd met archeologische vondsten die ter plaatse zijn gedaan.

Bronnen voor de geschiedenis van Dorestad
Hoewel Dorestad eeuwenlang een booming nederzetting was waar veel mensen woonden en werkten is het geen gemakkelijke opgave om de geschiedenis van de plaats op te tekenen. Het zijn slechts snippers en scherven informatie uit geschreven en archeologische bronnen waar de historicus het mee moet doen.
Mede omdat Dorestad geen bestuurscentrum was en er ook geen bisschop huisde – het nabijgelegen Utrecht was het religieuze centrum – staan de geschreven bronnen niet bol van de informatie over de nederzetting. Geestelijken hebben Dorestad zelfs geheel verzwegen: ‘Het moet hen hebben gestoken dat het profane Dorestad zich tot een plaats van betekenis had ontwikkeld die het kerkelijke Utrecht geheel overvleugelde.’
De opgravingen van Dorestad zijn wat oppervlakte betreft juist groots te noemen. In de omgeving van Wijk bij Duurstede werden in de jaren 1840 grote hoeveelheden beenderen aangetroffen. Gealarmeerde archeologen reageerden alert op deze verstoring van het bodemarchief en sindsdien zijn er, zij het met tussenpozen, tal van opgravingen verricht. Desondanks leverden ook die inspanningen een vertekend beeld op omdat door riviererosie grote gedeelten van het vroegmiddeleeuwse centrum verloren zijn gegaan en voorwerpen en grondverkleuringen ‘ons maar een beperkte kijk op de samenleving die ze heeft voortgebracht geven’.

Leeswijzer
Ondanks de tekortkomingen van de bronnen is Luit van der Tuuk, als auteur van meer dan tien boeken over de vroege middeleeuwen in de Lage Landen en conservator van het Museum Dorestad, goed ingevoerd in het onderwerp. Voor liefhebbers van zijn boeken en websites (waaronder een met de naam ‘Dorestad onthuld’) komt er veel herkenbaars voorbij in dit boek. Zelf ben ik altijd enthousiast over de heldere structuur die hij biedt; je weet wat je als lezer kunt verwachten. Dat is nu niet anders.
Een boek over een onderwerp waarbij je op zoveel manieren je licht kunt laten schijnen, kan van ‘bron van informatie’ verworden tot een brij aan informatie. Om dat te voorkomen heeft de auteur gekozen voor een tweesporenbeleid. Er is een lopende tekst over de ontwikkeling van Dorestad en in kaderteksten is de verdieping gevat. Deze kaderteksten zijn ook in de inhoudsopgave aangegeven. Om een aantal voorbeelden te geven: er is in de paragraaf over ‘Friese invloeden’ een kader over ‘De Friese koningen Aldgisl en Radbod’; onder ‘Dorestad en de Veluwse ijzerwinning’ is er een verdieping over ‘Klapperstenen en ijzerkuilen’. Door deze opzet blijft de vaart in het verhaal, zonder dat er allerlei zijpaden worden bewandeld. Het onderscheid in vormgeving had wat mij betreft wel iets scherper gekund om de twee sporen goed uit de verf te laten komen.

Prettig is dat er voor dit boek voor een rijkere vormgeving is gekozen dan gebruikelijk is bij Van der Tuuks uitgaven. Het hardcover boek op groot formaat bevat talloze afbeeldingen van opgravingen, voorwerpen, kaarten, historische figuren en re-enactors. Naar eigen schrijven is Dorestad onthuld – vanwege alle vondsten uit Wijk en omstreken die erin zijn afgebeeld – niet alleen een ‘bron van informatie’ maar ook ‘een gids van dit museum’. Omdat de website van het museum niet veel wijzer maakt wanneer de langverwachte opening is, is het beter maar gewoon te genieten van die eerste functie.

Luit van der Tuuk
Dorestad onthuld. De geschiedenis van een vroegmiddeleeuws handelscentrum.
Utrecht 2024
ISBN 978-94-0191-233-4
€ 39,99
256 pag.
Uitgeverij Omniboek